Βαγγέλης Ντελής: συνέντευξη στη Μαρία Τσακίρη

Συγγραφέας του βιβλίου Ιαχές και Ψίθυροι – Εκδόσεις Γράφημα

Μέσα από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Ντελή μας δίνεται η ευκαιρία να ξεφυλλίσουμε την ιστορία της Καρδίτσας, για την οποία, μάλλον λίγα γνωρίζουμε και ίσως ακόμη λιγότερα ξέρουμε για ένα έγκλημα πολέμου που έμεινε ατιμώρητο, με την εκτέλεση από τους Γερμανούς άοπλων Ιταλών στρατιωτών. Όπως λέει στο Vivlio-life «ούτε στην Ιταλία γνώριζαν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε. Έμαθαν την αλήθεια τη δεκαετία του 1970. Ως τότε νόμιζαν πως απλώς οι νεαροί στρατιώτες, που καταγόταν από τη βόρεια Ιταλία, ήταν θύματα του πολέμου». Η αφορμή για τη συγγραφή αυτού του μυθιστορήματος δόθηκε όταν ο συγγραφέας είδε στην είσοδο του οικισμού Νεράιδα ένα μεγάλο πέτρινο μνημείο με δύο επιγραφές, μία στα ελληνική και μία στα ιταλικά, όπου αναφερόταν το δραματικός γεγονός. Ως αρχαιολόγος και ιστορικός, άρχισε να αναζητά πληροφορίες και κάπως έτσι γεννήθηκαν οι Ιαχές και Ψίθυροι.

• Ίσως είναι λίγοι εκείνοι που γνωρίζουν, πως η Καρδίτσα έχει το δικό της σπουδαίο κεφάλαιο στη νεότερη ελληνική Ιστορία. Θέλετε να το ξεφυλλίσουμε μαζί;
  Η Καρδίτσα είναι μια περιοχή στο κέντρο της Ελλάδας, που έπαιξε ωστόσο σημαντικό ρόλο σε αρκετές ιστορικές περιόδους. Είναι ένας νομός μοιρασμένος σε πεδινά και σε ιδιαίτερα ορεινά εδάφη. Τα πεδινά αποτελούσαν πάντα έναν στόχο των κατακτητών χάρη στο έφορο έδαφος και την παραγωγή τροφίμων, τα ορεινά όμως ήταν χώρος αντίστασης στους ίδιους αυτούς κατακτητές. Είναι χαρακτηριστικό το όνομα Άγραφα, που σημαίνει περιοχή που δεν είχε καταγραφεί στα Οθωμανικά κατάστιχα και δεν φορολογούνταν. Εκεί δρούσαν αρκετοί Κλέφτες και Αρματολοί, με σημαντικότερο τον Καραϊσκάκη. Όμως και επί γερμανικής κατοχής η περιοχή έμεινε ελεύθερη. Ήταν ο χώρος δράσης των ανταρτών του ΕΑΜ. Είχαν μάλιστα δημιουργήσει, σε συνεργασία με τη Βρετανική Αποστολή στην Ελλάδα, ένα αεροδρόμιο στην περιοχή της Νεβρόπολης, εκεί που τώρα βρίσκεται η Λίμνη Πλαστήρα, και πραγματοποιούνταν νυχτερινές προσγειώσεις συμμαχικών αεροπλάνων που εφοδίαζαν τις αντάρτικες δυνάμεις. Γίνεται εκτενής αναφορά στο μυθιστόρημά μου γι’ αυτό το θέμα, που προκαλεί πράγματι θαυμασμό ακόμη και σήμερα. Η Καρδίτσα, χάρη σ’ αυτές τις δυνάμεις απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς τον Μάρτιο του 1943 και ήταν η πρώτη πόλη στην Ευρώπη, στην οποία συντεταγμένα παρέλασαν οι δυνάμεις των απελευθερωτών.
• Ένα έγκλημα πολέμου, λοιπόν, που έμεινε ατιμώρητο, παρόλο που υπάρχει υπεύθυνος και είναι ο Μαξ Μέρτεν, ο σφαγέας όπως τον αποκαλείτε. Συνελήφθη στην Ελλάδα, καταδικάστηκε, αλλά εκδόθηκε στη Γερμανία με πολιτική απόφαση, όπου και αθωώθηκε μετά. Πώς ηχεί στα αυτιά σας η λέξη αθωώθηκε;
  Ένα έγκλημα πολέμου, πράγματι, που έμεινε ατιμώρητο και μάλιστα ούτε στην Ιταλία γνώριζαν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε. Έμαθαν την αλήθεια τη δεκαετία του 1970. Ως τότε νόμιζαν πως απλώς οι νεαροί στρατιώτες, που καταγόταν από τη βόρεια Ιταλία, ήταν θύματα του πολέμου. Όμως η Ιταλία είχε ήδη συνθηκολογήσει από τον Σεπτέμβριο του 1943, μερικούς μήνες πριν από το έγκλημα και στη συνέχεια συμμάχησε με τους Έλληνες και τους Βρετανούς. Όμως αυτοί, αντί να περιθάλψουν και να σώσουν τους Ιταλούς στρατιώτες, τους άφησαν άοπλους στο έλεος και στο μένος των Γερμανών και κατόπιν του σκληρού χειμώνα των Αγράφων.
• Η Καρδίτσα στην Κατοχή. Δώστε μας μια εικόνα από τα δύσκολα εκείνα χρόνια αλλά και τον απολογισμό τους.
  Η Καρδίτσα στην Κατοχή ήταν από τις πόλεις που απελευθερώθηκε πολύ νωρίς. Ήταν μάλιστα η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε από τις δυνάμεις του Άξονα τον Μάρτιο του 1943, οπότε και παρέλασαν ένοπλα σώματα των ανταρτών στην πόλη. Η Καρδίτσα. λόγω των Αγράφων που βρίσκονται πολύ κοντά είχε βιώσει μία κατάσταση ελευθερίας και επί Τουρκοκρατίας. Όμως ο φόβος πάντα υπήρχε και οι εκτελέσεις δεν είχαν λείψει πριν την απελευθέρωση. Η φτώχεια και η πείνα είχε κάνει και στην πόλη την εμφάνισή της. Όμως πολλοί νέοι άντρες είχαν καταφύγει στα βουνά και πολλές γυναίκες επίσης στήριζαν την αντίσταση στον κατακτητή μέχρι τη μέρα της λύτρωσης.
• Η Νεράιδα, ωστόσο, μονοπωλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Θα έχει ενδιαφέρον να μάθουμε και κάποια στοιχεία του τότε και του σήμερα γι αυτόν τον υπέροχο τόπο.
  Η Νεράιδα βρίσκεται σε υψόμετρο 1.200 περίπου μέτρων στα Άγραφα. Έχει καταπληκτική θέα τώρα στη Λίμνη Πλαστήρα. Ο ίδιος ο Πλαστήρας ήταν ο εμπνευστής της δημιουργίας αυτής της τεχνητής λίμνης το 1956. Είχε σπίτι στη Νεράιδα από τη δεκαετία του 1920, οπότε και ιδρύθηκε αυτός οι οικισμός. Δεν είναι χωριό, αλλά ένας παραθεριστικός οικισμός. Την εποχή της κατοχής ήταν μέρος όπου στρατοπέδευαν οι αντάρτες. Το σπίτι του Νικολάου Πλαστήρα ήταν το αρχηγείο και πράγματι καταστράφηκε από την επίθεση των Γερμανών τον Δεκέμβριο του 1943. Είχε συνολικά 110 σπίτια τότε και κλήθηκε να φιλοξενήσει περίπου 4.000 Ιταλούς άμαχους, άοπλους, χωρίς χειμερινά ρούχα και εξάρτηση, χωρίς τροφοδοσία, καταδικασμένους να πεθάνουν. Δεν χωρούσαν στα λίγα εκείνα σπίτια. Μάλιστα, ενώ οι Βρετανοί είχαν συμφωνήσει στη Συμφωνία της Πύλης να σιτίζουν τους Ιταλούς, αθέτησαν την υπόσχεσή τους. Οι αντάρτες δεν είχαν τη δυνατότητα σίτισης τόσο μεγάλου αριθμού στρατιωτών, όταν και οι ίδιοι δυσκολεύονταν να σιτιστούν. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι η Νεράιδα εκείνης της εποχής έγινε τόπος μαρτυρίου για χιλιάδες νέους στρατιώτες, των οποίων η χώρα είχε συμμαχήσει με τους Έλληνες και τους Βρετανούς. Πάνω από χίλιοι τάφοι βρισκόταν στην είσοδο του οικισμού. Ειδικό κλιμάκιο από την Ιταλία έκανε την εκταφή τους το 1952. Στο χώρο αυτό βρίσκονται σήμερα οι Κατασκηνώσεις Νεράιδας.
• Ως Καρδιτσιώτης πότε νιώσατε το ηθικό χρέος να σκαλίσετε πηγές και αρχεία ώστε να παραδώσετε σήμερα στους αναγνώστες σας αυτό το μυθιστόρημα;
  Η αφορμή για τη συγγραφή αυτού του μυθιστορήματος δόθηκε όταν ανέβηκα στη Νεράιδα και είδα στην είσοδο του οικισμού ένα μεγάλο πέτρινο μνημείο με δύο επιγραφές, μία στα ελληνική και μία στα ιταλικά, όπου αναφερόταν αυτό το γεγονός που σας περιέγραψα. Ως αρχαιολόγος και ιστορικός, άρχισα να ψάχνω πληροφορίες για το θέμα. Με βοήθησε πολύ ο Χαράλαμπος Αλεξάνδρου, ένας ερευνητής από το Πήλιο, ο οποίος είχε γράψει ένα καθαρά ιστορικό βιβλίο για τη Μεραρχία Πινερόλλο. Τον αναζήτησα και σιγά σιγά έμαθα τα γεγονότα και γεννήθηκε αυτό το μυθιστόρημα, το οποίο έχει αρκετά ιστορικά στοιχεία, ανάμεικτα όμως με στοιχεία μυθοπλασίας.
• Χρησιμοποιήσατε ως τίτλο δυο αντίθετες έννοιες και όχι τυχαία. Πιστεύετε πως η Ιστορία μας μαθαίνεται από ιαχές ή ψιθύρους;
  Πιστεύω ότι ένα ιστορικό μυθιστόρημα μπορεί να διδάξει, αρκεί τα στοιχεία να είναι αληθινά και διασταυρωμένα. Δεν μπήκα στη διαδικασία να μιλήσω για το αντάρτικο στην Ελλάδα κατά τον εμφύλιο. Δεν ήταν η πρόθεσή μου αυτή. Αναζήτησα πληροφορίες και η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν πολλές. Ελπίζω πως όσοι διαβάσουν το βιβλίο θα μάθουν μία πτυχή της Ιστορίας που ελάχιστοι γνωρίζουν και θα νιώσουν αυτή τη φρίκη του πολέμου, που δυστυχώς καθημερινά βλέπουμε στα δελτία ειδήσεων.
• Το βιβλίο σας επίσης καταπιάνεται με τη γενοκτονία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς. Πώς συνδέσατε αυτό το κεφάλαιο με το κεντρικό σας θέμα;
  Η γενοκτονία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης είναι ένα επίσης μεγάλο έγκλημα πολέμου εκείνης της εποχής. Η αλήθεια είναι πως δυσκολεύτηκα να συνδέσω τα δύο εγκλήματα. Όμως ο Θησαυρός των Εβραίων δεν έχει βρεθεί ακόμη και κατά πολλούς είναι υπαρκτός. Ο Μαξ Μέρτεν ήταν τότε Διοικητής Θεσσαλονίκης και αυτός που οδήγησε τους Εβραίους στα κρεματόρια. Ό ίδιος ήρθε στην Ελλάδα, όταν επρόκειτο να γίνει η τεχνητή λίμνη Πλαστήρα στην Καρδίτσα και με κίνδυνο να συλληφθεί, κάτι που τελικά έγινε, επιδίωξε να επικοινωνήσει με τον διερμηνέα του, ο οποίος δικαζόταν. Εδώ σίγουρα έχει υπάρξει μυθοπλασία, αλλά πολλές φορές τα ίδια τα γεγονότα ξεπερνούν τη μυθοπλασία. Ο Θησαυρός των Εβραίων ήταν τιμαλφή κυρίως. Ο Μέρτεν είχε έρθει σε συμφωνία με τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης να καταβάλουν ένα μεγάλο ποσό χρημάτων για να μην σταλούν στο Άουσβιτς Μπριγκενάου. Τελικά, παρότι κατατέθηκαν αυτά τα χρήματα, οι Εβραίοι στάλθηκαν. Από περίπου 46.000 Εβραίους που ζούσαν τότε στη Θεσσαλονίκη, επέστρεψαν μόνο 1.100. Οι περιουσίες τους δημεύτηκαν, τα υπάρχοντά τους, ό,τι κατείχαν εξαφανίστηκε. Πιστεύω ότι όλα αυτά αποτελούν ένα ικανό ποσό, που ένας τυχοδιώκτης, όπως ο Μέρτεν ίσως έκρυψε κάπου και επέστρεψε, μόλις η ελληνική κυβέρνηση υπέγραψε μνημόνιο άρσης καταδίωξης των φερόμενων ως εγκληματιών πολέμου προκειμένου να λάβει ένα μεγάλο δάνειο από τη Γερμανία του Αντενάουερ.
• Ο αμύθητος θησαυρός των Εβραίων, έχει προκύψει από έρευνα και μαρτυρίες ή είναι μέρος της μυθοπλασίας, που είναι απαραίτητη και στα ιστορικά μυθιστορήματα;
  Πιστεύω ότι την εποχή εκείνη τυχοδιώκτες αξιωματούχοι του Χίτλερ προσπαθούσαν να αποκομίσουν όσο περισσότερο πλούτο γινόταν. Έχουν κλαπεί έργα τέχνης και περιουσίες σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Σίγουρα ο Μέρτεν θα εποφθαλμιούσε τις περιουσίες της ακμαίας εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, που κατείχε εμπορικές θέσεις. Εξάλλου ο ίδιος ζήτησε από τους εκπροσώπους των Εβραίων να πληρώσουν σε μετρητά την παραμονή τους στην πόλη. Το χρήμα θεωρώ ότι ήταν πάντα ο στόχος και προκάλυμμα ήταν οι εθνικές θεωρίες περί ανωτερότητας των Αρίων. Είναι σίγουρα μυθοπλασία ο θησαυρός στο έργο μου. Και η αποκάλυψή του επίσης. Είναι όμως ένα λογοτεχνικό εύρημα που προωθεί την υπόθεση και θα μπορούσε ίσως κάποτε να αποδειχτεί αληθινό.
• Αποτελεί ένα μεγάλο μέρος της πλοκής ο θησαυρός και μάλιστα με αγωνία παρακολουθούμε τους ήρωές σας να προσπαθούν αποκωδικοποιήσουν μυστικά της Κατοχής για να τον ανακαλύψουν. Από τι αποτελείται ο θησαυρός;
  Πιστεύω ότι ήταν τιμαλφή, δηλαδή κοσμήματα κυρίως και χρυσές λίρες. Όμως για μένα ήταν εκεί μέσα και οι ψυχές των αδικοχαμένων εκείνων ανθρώπων. Και όταν αποκαλύπτεται, νομίζω ότι αποτίω ένα φόρο τιμής σ’ αυτούς. Η τοποθέτηση στο μυθιστόρημα του ήρωα Εβραίου Σάμι είναι ο σεβασμός μου προς το μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας που έγινε ποτέ. Είναι πολύ φορτισμένη η περιγραφή της ζωής αυτού του ανθρώπου, ο οποίος ζούσε πάντα με αναμμένο το φως. Σκεφτείτε να βρισκόταν τα προσωπικά αντικείμενα ανθρώπων που χάθηκαν μ’ αυτόν τον φριχτό τρόπο και να αποδίδονταν στους συγγενείς τους!…
• Ποιους ήρωες επιλέξατε για τους κεντρικούς ρόλους της ιστορίας σας και σε ποιο βαθμό τα βιώματά τους αποτελούν διηγήσεις ή είναι μέρος της έμπνευσης;
  Οι ήρωες της ιστορίας μου δεν είναι πραγματικοί. Είναι αποτέλεσμα μυθοπλασίας. Θα μπορούσαν όμως να είναι αληθινοί. Μία νεαρή κοπέλα που χάνει τους δικούς της από το βομβαρδισμό του Αλμυρού από τους Ιταλούς. Ένας Έλληνας Λοχαγός, δάσκαλος στην προηγούμενη περίοδο, ο οποίος είναι επιτελής του Στρατηγού Σαράφη καθώς γνωρίζει ξένες γλώσσες. Ένας Ιταλός Λοχίας, από τους αφοπλισμένους της Νεράιδας. Δεν έχουν τίποτε το ηρωικό, όμως η ιστορία τους αναδεικνύει ως ήρωες και η ίδια η ζωή υφαίνει γύρω τους το πέπλο της δράσης, του πόνου, του έρωτα, της αδικίας ή της δικαίωσης, δεν ξέρω…
• «Συμφωνία της Πύλης». Μιλήστε μας για τη συμφωνία αυτή, την χρονική στιγμή που υπογράφηκε, ανάμεσα σε ποιους και τον λόγο που χαρακτηρίζεται “βιαστική”.
  Η “Συμφωνία της Πύλης” ήταν μια βιαστική συμφωνία μεταξύ Ιταλών που μόλις είχαν συνθηκολογήσει με τους Συμμάχους, των ανταρτών του ΕΑΜ και της Βρετανικής Αποστολής στην Ελλάδα. Αυτοί, οι Βρετανοί, δεν ήθελαν ο οπλισμός των Ιταλών να πάει στα χέρια του ΕΑΜ, το οποίο όμως ήλεγχε τότε την περιοχή. Οι Ιταλοί επίσης φοβούνταν ότι οι Έλληνες ίσως εφαρμόσουν αντίποινα για εγκλήματα που είχαν διαπράξει οι ίδιοι και ήθελαν να περάσουν προς την Ήπειρο κι από κει να βρεθούν στην Ιταλία. Γι’ αυτούς ο πόλεμος είχε τελειώσει. Όμως για τους αντάρτες του ΕΑΜ ήταν μια μεγάλη ευκαιρία να εξοπλιστούν και να αντιμετωπίσουν τους Γερμανούς. Αν οι Ιταλοί ήθελαν να πολεμήσουν στο πλευρό τους, θα ήταν εφικτό. Όμως οι Ιταλοί δεν είχαν στην πλειοψηφία τους αυτή τη διάθεση. Έτσι η “Συμφωνία της Πύλης”, υπό την απειλή της επίθεσης των Γερμανών από τη Λάρισα, έγινε βιαστικά και ακολούθησε η αποστολή των Ιταλών στη Νεράιδα, όπου και αφέθηκαν χωρίς ανεφοδιασμό και οπλισμό, στο έλεος του πολέμου και τη φύσης. Ο ίδιος ο Στρατηγός των Ιταλών, Ινφάντε, έφυγε για την Ιταλία ώστε να βοηθήσει το πέρασμα των ιταλικών στρατευμάτων, αλλά δεν κατάφερε τίποτε.
• Στην παρουσίαση του βιβλίου σας οι φίλοι σας είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν μία έκθεση σπάνιων φωτογραφιών της εποχής. Πώς έφθασαν σε σας αυτές οι φωτογραφίες;
  Οι φωτογραφίες της εποχής είναι δυσεύρετες. Αρκετές μου της έδωσε ο Χαράλαμπος Αλεξάνδρου και τις υπόλοιπες ο Γιώργος Καραντώνης, ένας νεαρός Μαθηματικός από το χωριό Νεοχώρι, κοντά στη Νεράιδα. Ήταν πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου και είχε το φωτογραφικό υλικό που χρειαζόμουν και τον ευχαριστώ.

Λίγα λόγια για το βιβλίο
Η αγάπη μπορεί να ριζώσει ακόμη και στις πιο δύσκολες εποχές, ακόμη και στο άνυδρο χώμα του πολέμου. Η ιστορία τριών ανθρώπων, της Αμαλίας, του Σάντρο και του Τάσου, που γνωρίστηκαν κι ένιωσαν τον έρωτα μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα. Ένα έγκλημα πολέμου θα τους αγγίξει σκληρά. Η προσπάθεια να κρυφτεί ένας μεγάλος θησαυρός θα τους χωρίσει. Παράξενες συγκυρίες θα τους ενώσουν ξανά. Μα η τύχη θα αφήσει μόνο ένα μονοπάτι, που θα το περάσει ο τελευταίος επιζών. Και χρόνια μετά μια αναζήτηση θα αποκαλύψει όλα τα καλά κρυμμένα μυστικά, που είχαν γίνει αιτία για χιλιάδες νεκρούς. Θα σπάσει κώδικες άρτια καταρτισμένους. Θα αποκαλύψει όμως και μια ταυτότητα άγνωστη μέχρι τώρα, ενώ το παιχνίδι πολιτικής κυριαρχίας στον κόσμο μας συνεχίζεται με τις ίδιες ολέθριες συνέπειες. Μόνο τα πρόσωπα αλλάζουν.
Αρκεί όμως το μίσος να νικήσει την αγάπη;
Το κυνήγι του κέρδους να νικήσει τους αδιάφθορους ανθρώπους; Η επιδίωξη της κατάκτησης θα νικήσει τους τιμητές του καλού;
Οι απαντήσεις βρίσκονται στο μυθιστόρημα αυτό, που έχει ως βάση του αληθινά ιστορικά στοιχεία, παραλειπόμενα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα, μια άγνωστη πτυχή του, που γι’ αυτήν μέχρι λίγα χρόνια πριν μιλούσαν όλοι οι κάτοικοι των Αγράφων.

Βιογραφικό
Ο Βαγγέλης Ντελής γεννήθηκε στο χωριό Ορφανά του Νομού Καρδίτσας το 1969. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών στο τμήμα Αρχαιολογίας και Ιστορίας Τέχνης και εργάστηκε σε ανασκαφές στη Δυτική Θεσσαλία. Διατηρούσε φροντιστήριο Μέσης Εκπαίδευσης και διορίστηκε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ως Φιλόλογος το 2002. Έχει διακριθεί σε πολλούς λογοτεχνικούς διαγωνισμούς, με κυριότερους του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός, της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών και των Δελφικών Αγώνων Ποίησης. Είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών. Έργα του: «Ο καλλιτέχνης», εκδόσεις Κέδρος, το οποίο ήταν στη βραχεία λίστα πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα για το βραβείο Μένης Κουμανταρέας, «Ο μίτος του αίματος», αστυνομικό μυθιστόρημα από τις εκδόσεις Άλλωστε, «Προφήτες – Μοσχάκανθος» ποιητικές συνθέσεις από εκδόσεις Γκοβόστη, «Πού πηγαίνεις χωρίς ουρανό;», συλλογή διηγημάτων και «Αίας και Τέκμησσα», ποιητική σύνθεση, από εκδόσεις Φάος, ενώ έργα του φιλοξενούνται σε πολλές συλλογικές εκδόσεις.

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save