Ποιητικές συλλογές: «Με τις δεκαεφτά συλλαβές του είναι» – Εκδόσεις Φυλάτος και «Τα πάντα ρει και ουδέν μένει». Εκδόσεις Οσελότος
Ως καθηγήτρια Αστροφυσικής βρέθηκε και εργάστηκε στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου, όπου γνωρίστηκε με τη θαυμαστή μορφή ποίησης των Ιαπώνων. Στην αρχή εντυπωσιάστηκε, στη συνέχεια πειραματίστηκε γράφοντας Χαϊκού ως μια πνευματική άσκηση και «εξερεύνηση» του νου και πολύ γρήγορα τα κατάφερε. Προσθέτοντας στη γραφή της έμμετρο στοχασμό, είπε «ναι» στη δημιουργική, νοητική και συναισθηματική πρόκληση και μεταξύ σύμπαντος, πλανητών και σκοτεινών οπών κατάφερε να εκδώσει τις δικές της ποιητικές συλλογές Χαϊκού. Σήμερα μιλάει στο Vivlio-life για την ιστορία του 17σύλλαβου, τη μουσικότητα της ελληνικής γλώσσας, μας εξηγεί γιατί η ποίηση είναι φιλοσοφία και μας αποκαλύπτει πως η πρώτη εμφάνιση Χαϊκού στον δυτικό κόσμο έγινε από έναν Ελληνοιρλανδό.
– Ξεκινώντας τη συνομιλία μας, πραγματικά δεν ξέρω τι μ’ εντυπωσιάζει πιο πολύ. Η ιδιότητα της καθηγήτριας Αστροφυσικής στα πανεπιστήμια της Λιέγης και της Γάνδης ή αγάπη σας για τη Χαϊκού ποίηση … Ας ξεκινήσουμε με το δεύτερο που είναι και ο λόγος αυτής της συνέντευξης. Πώς έγινε η γνωριμία σας με την Ιαπωνική ποίηση;
Τρέφω ιδιαίτερη αγάπη για την Ιαπωνία και τον πολιτισμό της. Έχω ταξιδέψει κι εργαστεί εκεί. Ήρθα σε επαφή με την Χαϊκού ποίηση πριν μερικά χρόνια μέσω ενός καλού φίλου και φιλέλληνα συναδέλφου καθηγητή Ιάπωνα σε ένα συνέδριο στο Κιότο, συζητώντας για Φυσική, και αργότερα για τα αρχαία επιγράμματα και την μουσικότητα της ελληνικής γλώσσας στον δεκαπεντασύλλαβο. Στη συζήτηση αυτή άκουσα και για την θαυμαστή μορφή ποίησης των Ιαπώνων, και με έκπληξη διέκρινα και τις μεγάλες ομοιότητες ανάμεσα στους δύο πολιτισμούς. Από τότε άρχισα να μελετώ αυτό το είδος (εξωτικής για μένα) ποίησης, πώς εξελίχθηκε στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και θέλησα να πειραματιστώ με αυτήν, θέτοντας στη γραφή μου έναν έμμετρο στοχασμό, το οποίο εξέλαβα ως δημιουργική, νοητική και συναισθηματική πρόκληση.
– Πώς ένιωσε μια Ελληνίδα όταν ήρθε σ’ επαφή με τον ιαπωνικό πολιτισμό;
Ως Ελληνίδα που η χώρα της έχει να επιδείξει μια σημαντικότατη πολιτισμική κληρονομιά παγκόσμιας εμβέλειας, ένιωσα σεβασμό και θαυμασμό γιατί ο Ιαπωνικός πολιτισμός είναι επίσης ένας αρχαίος πολιτισμός που έχει να παρουσιάσει πολλά ιδιαίτερα και θαυμαστά επιτεύγματα. Συνάμα ένιωσα την αίσθηση του εξωτικού και του μυστηρίου, πράγμα το οποίο με γοήτευσε ιδιαιτέρως. Η υπέροχη αυτή χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου έχει να επιδείξει μοναδικά στοιχεία ενός λαού προικισμένου με σπάνια αντίληψη του λεπτεπίλεπτου, του Καλού, και του Ευγενικού.
– Μέσα σε 17 συλλαβές ο ποιητής είναι «υποχρεωμένος» να δώσει ένα μήνυμα. Πόσα Χαϊκού έχετε γράψει για την ανάγκη της συλλογής σας και τι πραγματεύεται;
Όπως προανέφερα, ξεκίνησα να γράφω Χαϊκού ως μια πνευματική άσκηση και “εξερεύνηση” του νου, πάντα με ποιητική και λυρική διάθεση. Απλά έθεσα έναν έμμετρο στοχασμό στην ποίησή μου (γιατί γράφω ποίηση από τα σχολικά μου χρόνια), το οποίο είδα ως μια νέα δημιουργική, νοητική και συναισθηματική πρόκληση. Στα ποιήματα αυτά έδωσα έναν αέρα νεωτερισμού. Δηλαδή, δεν έγραψα για την ομορφιά της φύσης (που παραδοσιακά είναι το θέμα ενός Χαϊκού όπως θα αναφέρω παρακάτω) αλλά εστιάστηκα στη ζωή μέσα στις μεγαλουπόλεις, οι οποίες πλαισιώνουν το είναι μας… την αναζήτηση, τη μοναξιά μας, τον έρωτα, τον χωρισμό, την ελπίδα. Τα ποιήματα αποτέλεσαν την συλλογή “Με τις δεκαεφτά συλλαβές του είναι”, που κυκλοφορεί εδώ και μερικούς μήνες από τις εκδόσεις Φυλάτος, της οποίας επιμελήθηκα με μεγάλη φροντίδα την εικονογράφηση με διάσημους παραδοσιακούς ιαπωνικούς πίνακες, σε αντιπαράθεση αλλά και παραλληλισμό, με τα Χαϊκού ποιήματα γύρω από το θέμα της ζωής μας που κυλά μέσα στη σύγχρονη πόλη και όχι πλέον τόσο κοντά στη φύση, και η οποία συλλογή αργότερα προτάθηκε και για τα βραβεία βιβλίων Public 2018.
– Πώς μπορεί, αλήθεια, να δοθεί ένα ολοκληρωμένο νόημα σε 17 συλλαβές;
Σε αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται η ιδιαιτερότητα και μαγεία του Χαϊκού. Του να μπορέσει δηλαδή κανείς να αποδώσει την ψυχική ενατένιση αλλά και την προβολή του νου του στον κόσμο, αποτυπώνοντάς το όλο αυτό, σε δεκαεφτά συλλαβές, σε τρεις στίχους των 5-7-5 συλλαβών, ως φιλοσοφικό, λακωνικό, πνευματικό και ποιητικό πόνημα.
Το Χαϊκού σε μεγάλο βαθμό μαρτυρά τις επιδράσεις που του άσκησε η φιλοσοφική οπτική του Ζεν μέσα από το σκεπτικό του: “πρέπει να αδειάσεις πρώτα για να γεμίσεις”. Ο πειθαρχημένος αυθορμητισμός που υποβάλλει η φιλοσοφία του Ζεν στο Χαϊκού, παίρνει μια άλλη διάσταση και ένα άλλο νόημα στην πυκνότητα του λόγου και του προσδίδει μια λάμψη μέσα σε έναν λυρικό στοχασμό. Το Χαϊκού ως μορφή ποίησης μαρτυρά αυτή την διττή του φύση: Του φιλοσοφικού στοχασμού με λυρικές εξάρσεις.
– Και γιατί 17; θα ρωτήσει κάποιος. Πώς ξεκίνησε αυτό το είδος ποίησης και ποιος έβαλε τα όρια; Πόσο βαθιά πρέπει να ανατρέξουμε στον ιαπωνικό πολιτισμό για να μάθουμε πως τα Χαϊκού πρέπει να αποτελούνται από 3 σειρές των 5-7-5 συλλαβών;
Αναζητώντας τις ρίζες του Χαϊκού, θα πρέπει να γυρίσουμε πολλούς αιώνες πίσω στη χώρα των Χρυσανθέμων, την όμορφη χώρα της Ιαπωνίας. Το Χαϊκού αναπτύχθηκε σε ένα περιβάλλον που προδιέθετε την ψυχή και τις διανοητικές και καλλιτεχνικές ικανότητες για να ευδοκιμήσει.
Οι προγονικές μορφές του Χαϊκού είναι: το Τάνκα (με μέτρο 31 συλλαβών σε δύο ομάδες των 5-7-5 και 7-7) και το Ρένγκα (μια αλυσίδα από Τάνκα). Αρχικά πολλοί ποιητές συνέθεταν Τάνκα σε γιορτές και συνεστιάσεις, αυτοσχεδιάζοντας από κοινού. Ο πρώτος ποιητής δημιουργούσε το λεγόμενο Χόκκου (την αρχική στροφή του Τάνκα, 5-7-5 συλλαβών) και ο δεύτερος το Ματσούκου (την επόμενη στροφή, 7-7).
Από το 13ο αιώνα εμφανίζονται τα πρώτα τεκμηριωμένα Χόκκου ως ξεχωριστή λυρική μορφή και εξελίχθηκαν ως αστεία ή περιπαικτικά ποιήματα τα οποία ήταν πολύ αγαπητά στους Σαμουράι αλλά και τους αυλικούς. Σιγά σιγά όμως η μορφή Χόκκου εξελίχθηκε σε αυτό που σήμερα ονομάζεται κλασικό Χαϊκού, το οποίο δημιουργήθηκε το 16ο αιώνα, στην αρχή της Περιόδου Έντο, με την γνωστή πλέον και καθιερωμένη μορφή των δεκαεφτά συλλαβών, σε αυτοτελή, τρίστιχα ποιήματα τα οποία γράφονταν ή απαγγέλλονταν διατηρώντας διάφορους άλλους κανόνες π.χ. σωστή σύνταξη των λέξεων-κλειδιών του τρίστιχου, κτλπ. Το Χαϊκού λοιπόν έγινε ένα αυτοτελές, επιγραμματικό τρίστιχο των 5/7/5 (και μερικές φορές των 7/5/5 ή 5/5/7 συλλαβών) που αποτελούσε “νομοτέλεια” και το καθιστούσε έτσι ένα ξεχωριστό είδος Ιαπωνικής φόρμας. Το Χαϊκού παραδοσιακά αποτυπώνει ή περιγράφει μια εικόνα της φύσης (και δεν ήταν πλέον ένα περιπαικτικό λογοπαίγνιο) και δίνει στοιχεία για την εποχή του χρόνου μέσα από εποχιακές λέξεις, τις λεγόμενες Κίγκο. Στο παραδοσιακό Χαϊκού ουσιαστικά γίνεται η προσπάθεια να συλληφθεί μια στιγμή μέσα στη φύση, που παρατηρεί ο ποιητής και να τη διατηρήσει στην αιωνιότητα. Καθώς όμως οι λέξεις δεν είναι αρκετές για να περιγράψουν την ολότητα μιας τέτοιας στιγμιαίας εμπειρίας, ο ποιητής αποπειράται να αποδώσει μια ιδέα του τι νιώθει ή παρατηρεί και έπειτα αφήνει τον αναγνώστη να τα συμπληρώσει με τον δικό του ψυχικό κόσμο και προσωπική αντίληψη.
Μόνο στα μέσα του 20ού αιώνα άρχισαν τα Χαϊκού να διαδίδονται στο Δυτικό κόσμο. Αρχικά από τη Βόρεια Αμερική διαδόθηκαν σε όλο τον αγγλόφωνο κόσμο και αργότερα σε όλες τις χώρες και η θεματολογία τους δεν εστιάζεται πλέον σε περιγραφές της φύσης και μόνο. Στην Ελλάδα το είδος αυτό πρώτο-εμφανίζεται το 1925, όταν ο Γ. Σταυρόπουλος δημοσιεύει στο περιοδικό Λυκαβηττός έξι μικρά ποιήματα με τον τίτλο “Τρίστιχα” συνοδευόμενα από ένα μικρό σημείωμα γνωριμίας με αυτό το νέο ποιητικό είδος.
– Ενώ φαντάζει εύκολο είδος ποίησης μάλλον πρόκειται για μια πνευματώδη ποιητική προσέγγιση. Υπάρχει κάποιος Ιάπωνας ποιητής που σας ενέπνευσε;
Με ενέπνευσαν καταρχάς ο Ματσούο Μπασό που θεωρείται και ο πρώτος μεγάλος ποιητής Χαϊκού ποίησης. Ένας ευρυμαθής και με μεγάλη οξυδέρκεια και ανανεωτική ροπή ποιητής που είχε εντρυφήσει στην φιλοσοφία του Ζεν. Επίσης ο Σαντόκα Τανέντα και ο Κομπάγιασι Ίσσα με τα λιτά, οξυδερκή και λεπτοδουλεμένα Χαϊκού τους (βέβαια όλα αυτά σε αγγλική μετάφραση). Επίσης έχω εμπνευστεί και από την εξαιρετική συλλογή 186 Χαϊκού ποιητών της Παγκόσμιας Ανθολογίας Χαϊκού, της σημαντικής ποιήτριας Ζωής Σαβίνα.
– Υπάρχουν κοινά σημεία με την ελληνική ποίηση; Οι σύγχρονοι Έλληνες ποιητές πότε γνωρίστηκαν με την Χαϊκού ποίηση;
Θα ήθελα πρώτα να αναφέρω το εξής ενδιαφέρον εδώ. Η πρώτη εμφάνιση του Χαϊκού στον Δυτικό Κόσμο έγινε από Έλληνα, τον Λευκάδιο Χέρν. Ήταν για την ακρίβεια μισός Έλληνας – μισός Ιρλανδός και εισήγαγε (σε αγγλική μετάφραση) την Χαϊκού ποίηση στην Δύση. Στην Ελλάδα τώρα, αυτός που έκανε ευρύτερα γνωστή την ποίηση Χαϊκού, λόγω κύρους, αλλά όχι και χωρίς κριτική, ήταν ο νομπελίστας ποιητής μας Γ. Σεφέρης, το 1940, όπου γράφει τα «Δεκαέξι Χαϊκού» στο τετράδιο Γυμνασμάτων. Όπως όμως ανέφερα και προηγουμένως, μια από τις πρώτες αναγνωρισμένες προσπάθειες σύνθεσης Χαϊκού στην Ελλάδα καταγράφεται το 1925, όταν ο Γ. Σταυρόπουλος δημοσιεύει στο περιοδικό Λυκαβηττός, έξι μικρά ποιήματα με το τίτλο «Τρίστιχα» συνοδευόμενα από σύντομο σημείωμα γνωριμίας με το νέο αυτό είδος ποίησης.
Άλλοι σπουδαίοι εκπρόσωποι της Χαϊκού ποίησης στα Ελληνικά υπήρξαν -να αναφέρω μόνο μερικούς- ο Ζήσιμος Λορεντζάτος, ο Δημήτρης Αντωνίου και έπειτα οι: Ζωή Σαβίνα, Ανέστης Ευαγγέλου, Αργύρης Χιόνης και λοιποί.
– Έχει χαρακτηριστεί ως twitter της ποίησης. Σας βρίσκει σύμφωνη αυτή η παρομοίωση;
Το Χαϊκού είναι ένας αυθόρμητος στοχασμός με λυρική έξαρση. Από τεχνικής άποψης –λόγω του περιορισμού των χαρακτήρων του — τότε μόνο πιστεύω θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει το Χαϊκού με ένα twitte. Πέρα από αυτό δεν βλέπω να έχει κάποια άλλη σχέση, και τη θεωρώ ίσως λίγο άστοχη παρομοίωση, γιατί όπως προανέφερα το Χαϊκού δεν είναι απλά ένα σύντομο ποιηματάκι. Ένα Χαϊκού περικλείει τη σύλληψη μιας στιγμής, το αστραπιαίο συναίσθημα ή τη συγκίνηση, που αποπειράται ο ποιητής μέσα στη στιγμιαία αυτή ενατένιση του νου, να αποτυπώσει και τελικά να διατηρήσει στην αιωνιότητα μέσα σε μόνο τρεις στίχους των δεκαεφτά συλλαβών, με καθορισμένη σύνταξη.
– «Η ποίηση η ίδια είναι φιλοσοφία», σας άκουσα να λέτε σε μια συνέντευξη και νομίζω πως με μεγάλο ενδιαφέρον οι φίλοι του Vivlio-life θα διαβάσουμε αυτά που έχετε να μας πείτε.
Ναι, η ποίηση πιστεύω είναι φιλοσοφία. Και τι είναι φιλοσοφία; Είναι η αγάπη για τη σοφία, τη γνώση. Είναι η διερεύνηση ερωτημάτων και αποριών του ανθρώπου για την σχέση του με τον κόσμο και τη θέση του μέσα σε αυτόν. Η ποίηση από την άλλη είναι επίσης διερεύνηση, ενατένιση του νου και ένα φίλτρο στοχασμού του εαυτού μας και της θέσης μας μέσα στο κόσμο, που γίνεται μέσα από συναισθηματικές εξάρσεις και φορτίσεις. Ο σκοπός και των δύο είναι η α λ ή θ ε ι α που απορρέει από την αγάπη για γνώση, την περιέργεια και τη σπίθα του ανθρώπου να κατανοήσει τον εαυτό του, τους γύρω του και τον κόσμο. Είναι και τα δύο λοιπόν (η φιλοσοφία και η ποίηση) η ανάγκη να επι-κοινωνήσουμε και να κοινωνήσουμε ό,τι μας κάνει να είμαστε, και όχι μόνο να λεγόμαστε, Άν-θρωποι. Οπότε, για να ακριβολογήσω, πιστεύω ότι η ποίηση είναι μια έ μ μ ε τ ρ η ή εύηχη φιλοσοφία διατυπωμένη με συναισθηματικές χροιές. Επίσης ως επιστήμονας πιστεύω ότι η Υπέρτατη Ποίηση κρύβεται στον αέναο χορό του Σύμπαντος και στα μυστικά του, που κρύβονται στους φυσικούς και συμπαντικούς νόμους, και που με την φαντασία μπορεί ο άνθρωπος να αγγίξει ως πεπερασμένο όν. Και η φαντασία εμπεριέχεται στην ποίηση.
Θα κλείσω το σκεπτικό μου, με τις ρήσεις δύο μεγάλων ποιητών μας, του Ν. Βρεττάκου: «Η Ποίηση δεν είναι παρά ένας μεγεθυντικός φακός της πραγματικότητας. Η μεγέθυνση των αληθινών διαστάσεων του ανθρώπου και του κόσμου που μας περιβάλλει, μπορεί να μας μεταδώσει την αίσθηση του μεγαλείου της ζωής την οποία είμαστε έτοιμοι να καταστρέψουμε», και του Κ. Καβάφη: «Η ιερότερη εκδήλωση του ανθρώπου είναι η ποίηση».
Astronomers have obtained the first clear look at a dusty disk closely encircling a massive baby star, providing direct evidence that massive stars do form in the same way as their smaller brethren – and closing an enduring debate. This artist’s concept shows what such a massive disk might look like.
The flared disk extends to about 130 times the Earth-sun distance, and has a mass similar to that of the star, roughly twenty times the sun. The inner parts of the disk are shown to be devoid of dust.
– Ας περάσουμε στην Αστροφυσική. Πώς αποφασίσατε ν’ ασχοληθείτε με τη Φυσική του Σύμπαντος;
Από πολύ μικρή. Από το Δημοτικό κιόλας θυμάμαι τον εαυτό μου να γοητεύεται, να θαυμάζει και να διερωτάται για το Σύμπαν και τα άστρα. Διάβαζα βιβλία και περιοδικά αστρονομίας και παρακολουθούσα πάντα σχετικές εκπομπές. Ήταν για μένα λοιπόν κάτι φυσικό για να ακολουθήσω αυτόν τον τομέα.
– Ακούγεται πραγματικά εντυπωσιακό να γνωρίζεις κάποιον που ασχολείται με ό, τι συμβαίνει έξω από την ατμόσφαιρα της Γης. Ποιο ουράνιο σώμα σας γοήτευσε περισσότερο όταν ασχοληθήκατε μαζί του;
Ξεκίνησα τη μελέτη μου στην Αστροφυσική με προσομοιώσεις για τις «εξωτικές» Σκοτεινές Οπές (Black Holes) και τις ροές πλάσματος γύρω από αυτές, και αργότερα ασχολήθηκα με τα επιταχυνόμενα σωματίδια των σχετικιστικών ροών πλάσματος και πιδάκων (jets) σε ενεργούς γαλαξίες (Active Galactic Nuclei).
– Πού σπουδάσατε και πώς βρεθήκατε καθηγήτρια στο Βέλγιο;
Πήρα το διδακτορικό μου με υποτροφία στη θεωρητική Αστροφυσική από το πανεπιστήμιο του Λονδίνου και έκτοτε λαμβάνοντας μεταδιδακτορική υποτροφία έκανα έρευνα στο Max Planck Institute for Radioastronomy στη Γερμανία και εν συνεχεία δίδαξα σε διάφορα πανεπιστήμια Γερμανίας, Αγγλίας, Αυστραλίας και τώρα στο Βέλγιο.
– Είστε ανάμεσα σ’ εκείνους τους σπουδαίους Έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν στο εξωτερικό. Και δεν είστε η μόνη, φυσικά. Σκέφτεστε να επιστρέφατε πίσω στην πατρίδα;
Θα ήθελα πολύ να επιστρέψω, αλλά δεν βλέπω να υπάρχουν ακόμα οι κατάλληλες συνθήκες και προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο, δυστυχώς.
– Τι θα λέγατε σε όλα αυτά τα παιδιά που εγκατέλειψαν την Ελλάδα της κρίσης;
Να ψάχνουν, να διαβάζουν, να ενημερώνονται, να νοιάζονται για τον συνάνθρωπο, να βρίσκονται σε αφύπνιση, να μην “σνομπάρουν” την ιστορία μας και την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας στον κόσμο, να βάζουν στόχους, να μην τα παρατάνε, να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να γίνουν αυτό που ονειρεύονται –ακόμα και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ζήσουν μακριά από την Ελλάδα που τους έδιωξε– κοιτάζοντας ψηλά.
No comments!
There are no comments yet, but you can be first to comment this article.