Υπάρχει στην ανθρώπινη ζωή μια λέξη-κλειδί που, ως κολλητική ουσία, αρμολογεί τους πάντες και τα πάντα. Είναι η εμπιστοσύνη. Είναι αυτός ο κόμβος, ο άξονας, η οικουμενική έννοια και πράξη που υποστυλώνει όλη τη δομή της καθημερινότητας αλλά και ολόκληρη τη διάρθρωση της ιστορίας. Δεν πρόκειται απλώς για μια συναισθηματική, αλλά για μια βαθιά οντολογική κατηγορία. Συγκροτεί μια εξαιρετική δύναμη της ψυχής, διότι έχει την ικανότητα να κάνει τον κόσμο οικείο, οικοδίαιτο, άξιο να εμπνεύσει τους ανθρώπους αλλά και να βιωθεί από αυτούς. Σε κάθε περίπτωση, αποτελεί μια κρίσιμη, εντατική και βιοπάροχη μυθοπλασία φιλοξενίας και υποδοχής του Άλλου, ένα θεμελιώδες δηλαδή κίνητρο για τη σταθεροποίηση και ανάπτυξη των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, θρησκευτικών, πολιτιστικών, οικογενειακών, φιλικών, κλπ. δομών. Ο λόγος είναι ότι ο κόσμος και η ζωή μέσα σε αυτόν δεν είναι χώροι και χρόνοι βεβαιοτήτων, αλλά χώροι, χρόνοι και, κυρίως, τρόποι αέναης διακινδύνευσης, την οποία η εμπιστοσύνη διατρέχει από άκρου εις άκρον.


Η εμπιστοσύνη είναι ένα από τα πιο γοητευτικά και θεμελιώδη κοινωνικά φαινόμενα, αλλά την ίδια στιγμή μια από τις πιο απροσδιόριστες και προκλητικές έννοιες που είναι δυνατόν να μελετηθούν.
Το «Ιστορούμεν δι΄Εμπιστοσύνης» είναι αφιερωμένο στην εμπιστοσύνη, σε αυτήν όμως που συνέχει ειδικά τον χώρο της ιστορίας και της ιστοριογραφίας. Πρόκειται για ένα εγχείρημα ανασκαφής ενός ουσιαστικού θεμελίου τους. Θα προσπαθήσει συνεπώς να τις εντάξει μέσα στο ευρύτατο συγκείμενο της έννοιας και της πράξης της εμπιστοσύνης, ως μιας πανανθρώπινης ιδιότητας και μιας υποχρεωτικής αναφοράς, αλλά και να αναζητήσει την κατάλληλη δίοδο για την εισαγωγή της εμπιστοσύνης σε αυτές τις γνωστικές περιοχές. Το βιβλίο αυτό πασχίζει να εγκαθιδρύσει ανάμεσά τους μια αμοιβαιότητα, μια δυναμική συμμέλεια: η εμπιστοσύνη να επιμεληθεί την ιστορία/ιστοριογραφία και η ιστορία/ιστοριογραφία να υιοθετήσει ασμένως την επιμέλεια της εμπιστοσύνης.


Διότι η εμπιστοσύνη ήδη μετέχει και συγκροτεί την ιστορία και την ιστοριογραφία, εφόσον οι τελευταίες αποτελούν μύηση, έρευνα και στοχασμό, συγκροτώντας μια εντατική και εκτατική «επιστήμη των ανθρώπων μέσα στον χρόνο». Λειτουργεί έτσι μέσα τους ως μια εξαιρετικά αινιγματική ιχνηλασία που αναζητεί επιμόνως την πάντοτε μυστηριώδη παρουσία ή αφουγκράζεται εταστικά την αινιγματική απουσία του ανθρώπινου προσώπου μέσα και στις τρεις διαστάσεις του χρόνου, χωρίς να εγκλείεται σε καμιά. Κι αυτό το ανθρώπινο πρόσωπο, του οποίου οι ιδέες, οι πράξεις, οι διαθέσεις και προθέσεις του παρελθόντος εμπλέκονται αξεδιάλυτα με εκείνες του παρόντος, ενώ αναπόφευκτα καθρεφτίζονται, με αδιαφάνεια και αβεβαιότητα, σε εκείνες του μέλλοντος, διυλίζει τα πάντα μέσα από την εμπιστοσύνη. Το παρελθόν αναδύεται μέσα στην ιστορική γραφή πάντοτε μαζί με το παρόν αλλά και το μέλλον, με τρόπους και ποσοστώσεις πολύ συχνά αόρατες ή δυσερμήνευτες.


Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, Η Εμπιστοσύνη ως διαχρονική, παγκόσμια και πανανθρώπινη σταθερά προσφέρει κάποιες νύξεις για την εξαιρετική σημασία που φαίνεται πλέον να διαδραματίζει η εμπιστοσύνη στο σύγχρονο διεπιστημονικό πεδίο ερευνών.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, Μερικοί θεμελιώδεις όροι και όρια της ιστοριογραφικής διερεύνησης, διατυπώνονται κάποιες από τις βασικές προϋποθέσεις κάθε ιστοριογραφικής διερεύνησης, αρχές που κατέχουν μια θεμελιώδη λειτουργία μέσα της και τις εκλαμβάνουμε επίσης ως όρια, μέσα στα οποία στη συνέχεια θα αναζητήσουμε την ίδια την πράξη της εμπιστοσύνης. Αυτές είναι: α) Το παρελθόν είναι πραγματικό, αλλά αμετάκλητα απερίσκεπτο, β) Η ιστορία/ιστοριογραφία προ-οικονομείται από μια «πιθανή ιστορία», γ) Η ιστοριογραφία είναι υπόθεση της γλώσσας, δ) Η ιστοριογραφία συνθέτει και σκηνοθετεί, ε) Η ιστοριογραφία δεσμεύεται στο πλαίσιο μιας επαγγελματικής συντεχνίας και στ) Ο φιλοπόλεμος χαρακτήρας της ιστοριογραφίας.

Στο τρίτο κεφάλαιο, Εμπιστοσύνη: Μια κρίσιμη ιστοριογραφική μεταβλητή, θα δούμε τη διάκριση και την ανάλυση τεσσάρων διαστάσεων της ιδιάζουσας αυτής σύναξης ανάμεσα στην ιστορία/ιστοριογραφία και την εμπιστοσύνη. Πρόκειται α) για την εμπιστοσύνη του ιστορικού στον εαυτό του, β) την εμπιστοσύνη του ιστορικού στις πηγές του, γ) την εμπιστοσύνη του ιστορικού στο κείμενο του και δ) την εμπιστοσύνη των αναγνωστών στον ιστορικό.
Στο τέταρτο κεφάλαιο, Το πρόβλημα των «ιστορικών κανόνων»: Η εμπειριστική προσκόλληση στη μεθοδολογία εξετάζεται το επίμαχο ζήτημα της ιστοριογραφικής μεθοδολογίας και η συχνή, αμυντική προσκόλληση σε αυτήν των ιστορικών αλλά και των αναγνωστών της ιστορίας.
Στο πέμπτο κεφάλαιο, Η εμπιστοσύνη ανάμεσα στην «αλήθεια» και την «επίφαση» της ιστορικής πραγματικότητας, θα δούμε τον σύνδεσμο που επιτελεί η εμπιστοσύνη ανάμεσα στην αλήθεια, την πραγματικότητα ή την ευλογοφάνεια των μαρτυριών του παρελθόντος και της πλασματικότητας που κάθε φορά ελλοχεύει μέσα σε αυτά.
Τέλος στο έκτο κεφάλαιο, Ιστορία και μυστήριο: Διο ΜυθΙστορούμεν δι΄εμπιστοσύνης, θα ανακαλύψουμε ορισμένες σκέψεις πάνω στη μυστηριώδη υφή της ιστορίας και τη δυνατότητα πρόσληψης αυτού του μυστηρίου από την ιστοριογραφία.


Ο Αντώνης Λ. Σμυρναίος είναι καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Παν. Θεσσαλίας. Διδάσκει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο Νεοελληνική Ιστορία, Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, Διδακτική της Ιστορίας, καθώς και ζητήματα που αφορούν τη Δημιουργικότητα και την Καινοτομία, μέσα στο πλαίσιο και τις προοπτικές που προσφέρουν η Φιλοσοφία της Ιστορίας και η Φιλοσοφία της Παιδείας. Είναι Διευθυντής του Εργαστηρίου Εκπαιδευτικής και Τοπικής Ιστορίας του ΠΤΔΕ και έχει χρηματίσει επιστημονικός υπεύθυνος ιστορικών Ερευνητικών Προγραμμάτων. Το Ιστορούμεν δι’ εμπιστοσύνης είναι το δέκατο βιβλίο του, ενώ πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους.

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave