Συγγραφέας του βιβλίου «Ἐρᾶν. Βυζαντινά αμαρτήματα» – Εκδόσεις «Ψυχογιός»

«Έναν πόλεμο με πάμπολλες ολονύχτιες μάχες», χαρακτηρίζει τη γραφή του «Ἐρᾶν» ο Γιάννης Καλπούζος. Όπλα του, όχι μόνο οι μεταμορφώσεις του σε διαφορετικά πρόσωπα και χαρακτήρες αλλά και τη δυνατότητα να ενεργεί και να αισθάνεται όπως ακριβώς οι ήρωές του. «Να μισώ, να φθονώ, να ζηλεύω, να βιώνω τον θάνατο, να γελάω και να κλαίω, να ενθουσιάζομαι και να απογοητεύομαι, να σπαράζω και στη συνέχεια να χορεύω στον χορό του έρωτα και στον έρωτα της γραφής», σημειώνει. Σ’ αυτόν τον χορό του έρωτα, αλλά κυρίως της γραφής μας παρασέρνει, με λέξεις άλλοτε παρμένες από την ιστορία, άλλοτε ταξιδιάρικες, άλλοτε αισθησιακές και άλλοτε απλές και ταπεινές. Αυτό που μου έκανε εντύπωση στη συνομιλία μας για τη συνέντευξη στο Vivlio-life, είναι πως ενώ τα στοιχεία για την καθημερινή ζωή της βυζαντινής εποχής είναι δυσεύρετα, εκείνος κατόρθωσε να βρει ακόμη και την ελάχιστη πληροφορία, όχι μόνο μέσα από την έρευνα και τη μελέτη αλλά ακόμη και σε αγιογραφίες και πίνακες!

Ο τίτλος σας αποτελείται από μία λέξη με τέσσερα γράμματα, που τονίζεται με ψιλή και περισπωμένη. Άγνωστη για τους περισσότερους από εμάς. Ακόμη και για να τη γράψεις μαζί με τον τόνο της πρέπει να την κάνεις copy paste. Πότε και πού την συναντάμε για πρώτη φορά και ποίου ρήματος αποτελεί απαρέμφατο;
Είναι απαρέμφατο του ρήματος εράω. Το συναντούμε στον Ξενοφώντα, στον Ευριπίδη, στον Ηρόδοτο και σε άλλους εκπροσώπους της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ενώ είναι αρκετά γνωστή η μεταγενέστερη (2ος-3ος αιώνας μ.Χ.) φράση του Φιλόστρατου: «Από του οράν το εράν», η οποία σημαίνει από το να βλέπεις το να ερωτεύεσαι, από αυτό που βλέπεις ερωτεύεσαι.

Το νόημα που κρύβει μέσα της, είναι πραγματικά υπέροχο: Να ερωτεύεσαι, να αγαπάς. Αναρωτιέμαι, ο τίτλος γέννησε το μυθιστόρημα ή το μυθιστόρημα τον τίτλο; Μιλήστε μας για τη στιγμή που η σκέψη έγινε πράξη με τις πρώτες αράδες να παίρνουν τη θέση τους στη λευκή σας σελίδα…
Το μυθιστόρημα και η θεματολογία του γέννησαν τον τίτλο και μάλιστα αφότου είχε ολοκληρωθεί η συγγραφή του, παρότι υπήρχε η φράση του Φιλόστρατου στο κείμενο. Όσον αφορά το ξεκίνημα της συγγραφής είναι αρκετά περίπλοκο ζήτημα. Παρακινήθηκα από το θέμα που με απασχολούσε, η εικόνα μας ως προς την εξωτερική μας εμφάνιση αλλά και την άποψη που έχουμε γενικότερα για τον εαυτό μας. Συνάμα ήθελα να μιλήσω για το Βυζάντιο, το μυθώδες, ερωτικό, θρήσκο και θρησκόληπτο, το αμφιλεγόμενο και αμαρτωλό. Στο δεύτερο σκέλος εντάσσεται και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον μου για τον ελληνισμό και τη συνέχειά του. Προηγήθηκε μεγάλο μέρος της έρευνας και έπειτα από έναν χρόνο, με 12-15 ώρες δουλειάς την ημέρα, βρέθηκα μπροστά σε αυτό που ονομάζετε λευκή σελίδα. Οι πρώτες αράδες δεν είμαι σε θέση να σας πω πώς ακριβώς ξεπήδησαν. Το βασανιστικό ήταν να καταλήξω ποια θα είναι η γλώσσα του μυθιστορήματος. Όταν αισθάνθηκα σίγουρος γι’ αυτή, με ακούμπησε, όπως συνηθίζω να λέω, στην πλάτη το χέρι του Θεού και όλα πήραν τον δρόμο τους.

Και αν η λέξη Ἐρᾶν μαγνητίζει το βλέμμα, τα ονόματα των βασικών πρωταγωνιστών σας μένουν για μέρες αποτυπωμένα στο μυαλό: Είναι οι μοναχοί Λυγινή και Υάκινθος εκείνοι που γνωρίζουμε στις πρώτες σελίδες.
Αξιοποιώ σε όλα μου τα βιβλία ονόματα της εκάστοτε εποχής, ενώ με οδηγεί στην επιλογή τους το αισθητήριό μου. Θέλω να συνάδουν με τον χαρακτήρα τους ή να θεωρώ ότι συνάδουν. Εάν ένα όνομα μου φαντάζει παράταιρο, δεν μπορώ να συνεχίσω τη γραφή ωσότου εντοπίσω το αρμονικό κατά την άποψή μου. Το όνομα Λυγινή παραπέμπει στη χάρη, στην ομορφιά, ενώ το Υάκινθος στον έρωτα για τον Χριστό.

Οι δυο τους είναι θύματα του διωγμού που εξαπέλυσε εναντίον του μοναχισμού και της λατρείας των εικόνων ο αυτοκράτορας Λέων ο Γ’. «Διαπομπεύονται και τους παντρεύουν με τη βία…». Ποιος ήταν ο σκοπός μιας τέτοιας απόφασης με την αγριότητα μάλιστα που περιγράφετε στα πρώτα κεφάλαια;
Το μυθιστόρημα παρακολουθεί τα πραγματικά γεγονότα της εποχής. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ στράφηκε εναντίον του μοναχισμού για τους λόγους που εξηγούνται στο βιβλίο. Από την πλευρά μου επέλεξα να ξεκινήσω με μια δυνατή σκηνή, η οποία συγχρόνως μου παρείχε τη δυνατότητα να ξεδιπλώσω μέρος όσων απαρτίζουν το χαρακτήρα των δύο ηρώων και να ειπωθούν ορισμένα πράγματα για τη ζωή τους.

Ο Ροδανός είναι ο τρίτος βασικός ήρωας που θα παίξει τον δικό του καθοριστικό ρόλο ανατρέποντας τα πάντα. «Θηρευτή των ηδονών», τον χαρακτηρίζετε. Μιλήστε μας γι αυτόν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και την επιρροή που είχε στη Λυγινή.
Είναι προσηλωμένος σε ό,τι θεωρεί χρέος (άλλη μορφή έρωτα ετούτη), ανήκει στην ομάδα των Λεόντων του πατρικίου Φωκά και αναλαμβάνει να ανακαλύψει το Ιερόν Στιχάριον. Γύρω από τον αγγελοπρόσωπο Ροδανό ξετυλίγεται η βασική θεματολογία του βιβλίου, εκείνη της εικόνας μας. Η Λυγινή γοητεύεται από τη μορφή του, αλλά και από τη γενναιότητά του και τον τρόπο σκέψης του, αν και διαφωνεί με ορισμένες απόψεις του. Έτσι γεννιέται ένας παθιασμένος έρωτας, πότε ως όνειρο και πότε ως εφιάλτης.

Τους κεντρικούς σας ήρωες πλαισιώνουν αρκετοί δευτεραγωνιστές. Ποιους ξεχωρίζετε;
Καθένας έχει το δικό του μερτικό στο βιβλίο. Γράφοντας υποδύομαι όλους τους ρόλους, συμπονώ τους ήρωες, κατανοώ τις αδυναμίες και τα κουσούρια τους. Υπό αυτό το πρίσμα δεν ξεχωρίζω κάποιον. Ωστόσο ορισμένοι καλούνται να μεταφέρουν και δικές μου απόψεις, όπως ο καλλιεργημένος δούλος Κιτίν. Ασφαλώς, σημαντικό ρόλο κατέχει ο πατρίκιος Φωκάς, η Κύνθια που ως σειρήνα του πάθους συμβολίζει την αιώνια ενσάρκωση της γυναικείας δύναμης και της ανδρικής αδυναμίας, ο δαιμονικός άρχοντας Βάρδας, ο παιχνιδιάρης Αρκάδιος που τον μεγάλωσε μια αρκούδα στο δάσος, η υπηρέτρια Κομιτώ με την αγαθή ψυχή, η κοκέτα Πολύμνια, ο διπρόσωπος Δαδόης, ο αχρείος και κακομούτσουνος Λάμπος… Ακόμη κι εκείνοι που κατέχουν μικρό ρόλο, όπως ο Αέτιος, προσδίδουν στο κείμενο ή μεταφέρουν σπουδαία μηνύματα.

Παρατηρούμε πως τα φοβερά επτασφράγιστα – όπως χαρακτηρίζετε τα μυστικά τους στο οπισθόφυλλο- παίζουν επίσης πρωταγωνιστικό ρόλο σ’ αυτό το μυθιστόρημα. Λένε πως «Η αλήθεια ενός ανθρώπου είναι κυρίως αυτό που κρύβει». Ισχύει για τους δικούς σας ήρωες και τα μυστικά τους;
Τα μυστικά που κρύβουν οι ήρωές μου καθορίζουν εν πολλοίς την πορεία τους σε σχέση με τις συνθήκες, τα γεγονότα και το τυχαίο της ζωής. Κάτω από άλλους όρους και περιστάσεις ενδέχεται ν’ αντιδρούσαν διαφορετικά. Θέλω να πω ότι δεν υπάρχει μέσα τους και μέσα μας μια αναλλοίωτη και μη μεταβλητή αλήθεια. Η όποια αλήθεια μας καλλιεργείται, άλλοτε υποχωρεί και γενικότερα υπόκειται σε μεταλλάξεις τουλάχιστον μερικώς.

Ιερό Στιχάριο. «Θα μπορούσε να ανατρέψει αυτοκράτορες και πολιτικές δεκαετιών», γράφετε και όσο προχωρά η ανάγνωση θα δούμε να περιπλέκει ακόμη περισσότερο τις ζωές των ηρώων σας. Τι είναι και πείτε μας αν υπήρξε κάποτε κάτι ανάλογο.
Είναι κωδικοποιημένη ονομασία ενός θρησκευτικού συμβόλου, το οποίο η ιερή μας παράδοση θέλει να υπήρξε πραγματικά. Όσον αφορά τις αποκαλύψεις, σας παραπέμπω στο βιβλίο προκειμένου να μη χαθεί η μαγεία της ανάγνωσης.

Η εποχή της Εικονομαχίας χαρακτηρίζεται από πολλά και σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Είναι μία ταραγμένη και σκοτεινή περίοδος. Πόσο δύσκολο είναι το έργο του συγγραφέα όταν καλείται όχι μόνο να την αποτυπώσει αλλά και να το κάνει σωστά;
Η δυσκολία ήταν να αναπλάσω την καθημερινή ζωή της εποχής εκείνης και δη των λαϊκών στρωμάτων γιατί τα στοιχεία είναι δυσεύρετα. Έφτασα, όπως άλλωστε και οι ιστορικοί, να μελετώ ξανά και ξανά τους Βίους των Αγίων, πέρα από δεκάδες άλλα κείμενα, αγιογραφίες και πίνακες για να αποκομίσω την ελάχιστη πληροφορία. Εκτός από την έρευνα απαιτούνταν διαρκώς συνδυαστικές σκέψεις προκειμένου να αποφευχθεί η χρήση στοιχείων παράταιρων με τη εποχή, προγενέστερα ή μεταγενέστερα, να σκέφτομαι όπως οι άνθρωποι της εποχής εκείνης και με βάση τις γνώσεις, τα ήθη, τις νοοτροπίες και την πρόσληψη που είχαν για τον κόσμο και πολλά ακόμη.

Εντυπωσιακά είναι επίσης τα ήθη και έθιμα που παρακολουθούμε. Αλλά και ο κοινωνικός βίος που περιγράφετε με τους ηθικούς κανόνες της εποχής, η διασκέδαση, η ενδυμασία, ακόμη και η αρχιτεκτονική και το εμπόριο της εποχής. Δώσατε εν ολίγοις μεγάλη σημασία στις λεπτομέρειες. Είναι αυτές που κάνουν, τελικά, τη διαφορά και πιο ελκυστικό ένα βιβλίο;
Προέχουν η γλώσσα, οι χαρακτήρες και η μυθοπλασία. Εκεί βρίσκεται η γοητεία και η δύναμη της γραφής. Η ανάπλαση μιας εποχής και τα όποια πραγματολογικά στοιχεία έρχονται υποβοηθητικά ώστε να βιώσει παραστατικά και με αληθοφάνεια ο αναγνώστης όσα διαδραματίζονται, αλλά και να κρίνει τους ήρωες και τα ιστορικά γεγονότα με τα μέτρα και τα σταθμά που ίσχυαν τότε κι όχι με τον τρόπο που σκεφτόμαστε σήμερα.

Το μυθιστόρημά σας δεν μας έμαθε μόνο μια όμορφη λέξη, η οποία κάλλιστα μπορεί να προστεθεί στο λεξιλόγιό μας. Μας μαθαίνει ιστορία. Μας κάνει μέρος του Βυζαντινού πολιτισμού. Ήταν επιδίωξή σας;
Ο Σεφέρης είχε γράψει: «Αυτές τις απέραντες χιλιετίες του Βυζαντίου τις σκεπάζει μια διπλομανταλωμένη σιωπή». Πέρα απ’ τη θεματολογία που βρίσκεται στο προσκήνιο της μυθοπλασίας και το ίδιο το ταξίδι στον μαγικό κόσμο του λόγου και της φαντασίας, ήθελα και να σπάσω αυτή τη σιωπή στην οποία αναφέρεται ο Σεφέρης, εννοώντας ότι δε μάθαμε για τη ζωή εκείνων των ανθρώπων μέσα από την τότε σύγχρονη γραφή που εκφράζει, διαρθρώνει και μεταδίδει αισθήματα.

Υπήρξαν στιγμές κατά την ανάγνωση που έλεγα πως διαβάζω ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Ερχόταν όμως τα αισθησιακά κεφάλαια με τους έρωτες της Λυγινής που ανέτρεπαν τη σκέψη μου. Χαρακτηρίζεται ιστορικό ή ερωτικό το μυθιστόρημά σας;
Πρόκειται για κοινωνικό μυθιστόρημα με φόντο την Ιστορία. Όσο για το ερωτικό εξαρτάται από τι εννοεί κανείς. Ο έρωτας είναι η πεμπτουσία των συναισθημάτων και της ζωής γενικότερα κι έτσι αντιμετωπίζεται στο βιβλίο. Εξελίσσεται σ’ αυτό η ιστορία μιας γυναίκας που ερωτεύεται παράφορα και φτάνει στα άκρα για να βρίσκεται δίπλα στον αγαπημένο της, ωσότου φτάνει στο ἐρᾶν διά του οράν της ψυχής. Παράλληλα ο έρωτας ενός άντρα ο οποίος όμως προτάσσει την τιμή και το χρέος ως ύψιστες αρετές. Ξεδιπλώνεται και η ιστορία ενός καλόγερου ο οποίος δίνεται στον έρωτα για την πίστη και τον Χριστό. Εάν αυτά συνιστούν και ερωτικό μυθιστόρημα τότε είναι.

Αν κάτι καταφέρατε και με αυτό το βιβλίο, ήταν να κινείστε πολύ άνετα, ανάμεσα στους ήρωές σας. Ότι ζήσατε, δηλαδή, στο έπακρο παίζοντας με όλες τις αισθήσεις σας, κάθε λεπτό και κάθε στιγμή αυτού του τόσο μακρινού ταξιδιού. Μιλήστε μας για τις μέρες και νύχτες της συγγραφής του «Ἐρᾶν».
Χαρακτηρίζω τη γραφή του «Ἐρᾶν» ως έναν πόλεμο με πάμπολλες ολονύχτιες μάχες. Το πιο οδυνηρό και ψυχοφθόρο ήταν να μεταμορφώνομαι μέσα σε ελάχιστο χρόνο σε διαφορετικό πρόσωπο, σε άντρα, σε γυναίκα, σε αχρείο και απεχθή χαρακτήρα, σε φιλόσοφο, σε ανθρωπιστή, σε βασανιστή, σε καλόγερο στυλίτη και ούτω καθεξής. Να ενεργώ και να αισθάνομαι όπως ακριβώς καθένας από τους ήρωές μου. Να μισώ, να φθονώ, να ζηλεύω, να βιώνω τον θάνατο, να γελάω και να κλαίω, να ενθουσιάζομαι και να απογοητεύομαι, να σπαράζω και στη συνέχεια να χορεύω στον χορό του έρωτα και στον έρωτα της γραφής.

Κλείνοντας αυτή την ενδιαφέρουσα συνέντευξη θα ήθελα να μας πείτε αν η Βυζαντινή περίοδος θα ήταν μια εποχή που θα μπορούσατε να ζήσετε και να δημιουργήσετε.
Θέλω να ζω στο σήμερα και να αντλώ εμπειρίες από το παρελθόν. Το Βυζάντιο αποτελεί βασική πηγή για το πώς κτιστήκαμε σε μεγάλο βαθμό ως τωρινοί Έλληνες. Ευτύχησα να μεγαλώσω σε ένα μικρό και απομονωμένο χωριό της Άρτας και μελετώντας για το Βυζάντιο διαπίστωνα ότι τουλάχιστον τα της υπαίθρου ήταν σχεδόν τα ίδια. Επιπλέον, οι Οθωμανοί αντέγραψαν σε μέγιστο βαθμό το Βυζάντιο και το διαιώνισαν. Τα, δε, της ψυχής ούτως ή άλλως ελάχιστα έως καθόλου δεν άλλαξαν μέσα στο πέρασμα των αιώνων. Γι’ αυτό όσα συμβαίνουν στο μυθιστόρημα απηχούν στο σήμερα. Ωστόσο το Βυζάντιο δεν προσφερόταν για καλλιτεχνική δημιουργία και δε θα επιθυμούσα να ζω εκείνη την εποχή.

Λίγα λόγια για το βιβλίο
Ἐρᾶν: να ερωτεύεσαι, να αγαπάς.
766 μ.Χ. Η Λυγινή και ο Υάκινθος σύρονται μαζί με πλειάδα μοναχών στον Ιππόδρομο, διαπομπεύονται και τους παντρεύουν με τη βία. Κρύβουν και οι δύο επτασφράγιστα μυστικά, τα οποία θα σημαδέψουν τις ζωές τους κι εν πολλοίς θα τις καθορίσουν κατά την οδύσσειά τους.
Ο Ροδανός, αγγελοπρόσωπος, ριψοκίνδυνος, θηρευτής των ηδονών, μα και με φοβερά μυστικά να τον σφιχτοδένουν, είναι συνάμα προσηλωμένος σε ό,τι θεωρεί χρέος.
Γύρω από αυτούς τους τρεις ήρωες και το μυστήριο του Ιερού Στιχαρίου, το οποίο θα μπορούσε ν’ ανατρέψει αυτοκράτορες και πολιτικές δεκαετιών, κινείται η μυθοπλασία κατά το δεύτερο μισό του 8ου αιώνα με φόντο την Εικονομαχία και την καθημερινή ζωή στην Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και τη Θράκη. Σε μια μοναδική εποχή, άγνωστη και μυθώδη. Τους πλαισιώνουν αρκετοί δευτεραγωνιστές, όπως ο μοχθηρός Ερμάς, ο καλλιεργημένος δούλος Κιτίν, ο Αρκάδιος που τον μεγάλωσε στο δάσος μια αρκούδα, η θεατρίνα Γοργονία, ο πατρίκιος Φωκάς με την ομάδα των Λεόντων του, ο μαύρος ευνούχος Αράν και άλλοι.
Οι πρωταγωνιστές φτάνουν στα άκρα, ερωτεύονται παράφορα, ζουν ανέμελα, δίνονται στη ζωή και τους δίνεται, ταπεινώνονται, συνθλίβονται, ανακάμπτουν, ξαναπέφτουν στον βούρκο, καταρρέουν, αφιερώνονται στον Θεό ή Τον απαρνούνται, γίνονται θύματα της εικόνας τους ή οδηγούνται στο εράν διά του οράν της ψυχής. Έχουν να αντιμετωπίσουν συκοφαντίες, πολέμους, ραδιουργίες, θανάσιμους εχθρούς, έναν έρωτα-σφαγή, εφιάλτη και όνειρο και, πάνω απ’ όλα, τον ίδιο τους τον εαυτό.

Βιογραφικό
Ο Γιάννης Καλπούζος γεννήθηκε το 1960 στο χωριό Μελάτες της Άρτας. Έχει γράψει ποιητικές συλλογές, οι οποίες εμπεριέχονται στον τόμο “Ποίηση 2000-2017”, στίχους για 80 τραγούδια, τη συλλογή διηγημάτων «Κάποιοι δεν ξεχνούν ποτέ» και τα μυθιστορήματα: «Ιμαρέτ» το οποίο τιμήθηκε το 2009 με το Βραβείο Αναγνωστών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και έχει μεταφραστεί στα πολωνικά, στα τουρκικά, στα αραβικά και στα αγγλικά, «Σάος», «Άγιοι και Δαίμονες», «Ουρανόπετρα», «Ό,τι αγαπώ είναι δικό σου», «Σέρρα» το οποίο τιμήθηκε με το Πρώτο Βραβείο Μυθιστορήματος Μικρασιατικού Περιεχομένου για τα έτη 2016 – 2018 και έχει μεταφραστεί στα αλβανικά, και “Γινάτι”, το οποίο τιμήθηκε με το “Βραβείο Βιβλιοπωλείων Public 2019”. Με την ποιητική συλλογή «Έρωτας νυν και αεί» ήταν υποψήφιος στη βραχεία λίστα για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης, ενώ η παραλογή «Ο λύκος», που εμπεριέχεται στη συλλογή διηγημάτων του, βραβεύτηκε στον Διεθνή Διαγωνισμό Ποίησης και Διηγήματος «Γιώργος Σεφέρης» του Πανεπιστημίου του Παλέρμο. Το «Ιμαρέτ» κυκλοφορεί διασκευασμένο σε εφηβικό μυθιστόρημα, με εικονογράφηση του σκηνογράφου Αντώνη Χαλκιά.