Συγγραφέας του βιβλίου «Το τέρας μέσα τους» – Εκδόσεις «Κέδρος»

Πίσω από το επιβλητικό εξώφυλλο του μυθιστορήματος της Κανής Καραβά με την πύλη του Βρανδεβούργου του Βερολίνου, κρύβεται μια πολύ γκρίζα εποχή της Ευρώπης. Μέσα από τον ήρωά της Βίγκο Μπέργκερ, που «εκπροσωπεί τον μέσο γερμανό πολίτη εκείνης της περιόδου, την αέναη διαμάχη του καλού με το κακό, τη σύγκρουση δύο κόσμων», ο αναγνώστης βιώνει με κομμένη την ανάσα την Νύχτα των Κρυστάλλων, και γίνεται μάρτυρας των απάνθρωπων αντιεβραϊκών πογκρόμ. Γνωρίζει, όμως, και μία Ελληνίδα που θα προσπαθήσει να βγάλει τον ήρωά της «από την υπαρξιακή μοναξιά του και την εσωτερική μάχη με τα φαντάσματά του». Όπως λέει στο Vivlio-life η συγγραφέας «Η Νύχτα των Κρυστάλλων σηματοδότησε την απαρχή των μαζικών διώξεων και φυλακίσεων εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς με μόνη αιτιολογία την εθνική τους ταυτότητα».

  • Στο Βερολίνο του 1938 και σε μια σκοτεινή εποχή μας μεταφέρει το μυθιστόρημά σας. Σίγουρα κάτι σας οδήγησε σ’ αυτό το δύσκολο συγγραφικό μονοπάτι. Ποια στιγμή της ζωής σας αποφασίσατε να περπατήσετε στους δρόμους του Βερολίνου λίγο πριν το αντισημιτικό πογκρόμ;
    Ουσιαστικά δεν υπήρχε σημείο εκκίνησης. Για μένα ένα βιβλίο δεν αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη περίσταση ούτε σε ένα αρχικό σχέδιο. Θέλοντας να μάθω περισσότερα για τον τρόπο με τον οποίο επωάσθηκε ο ναζισμός, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ήταν ένα σύστημα στο κέντρο του οποίου δεν υπήρχε ένας άνθρωπος, ένα άτομο, αλλά κάτι άλλο. Ο Χίτλερ ήταν ένα είδος ιζήματος από κάτι που αποκρυσταλλώθηκε στις αρχές ακόμη του 20ου αιώνα. Αναδύθηκε μέσα από ένα σύστημα ιδεών, ήταν δηλαδή προϊόν συγκυρίας, σύμπτωμα. Μπερδεύουμε το ναζισμό με τον χιτλερισμό, εστιάζουμε σε έναν μόνο άτομο, ενώ ήταν ένας μεταξύ πολλών που είχε ωστόσο ικανότητα δράσης. Ο εθνικοσοσιαλισμός πήγαζε από μια στρατιωτική κινητοποίηση, με πρότυπο εκείνη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Χίτλερ λειτουργούσε ως μέσο κυριολεκτικά, με τον ρητορικό του ναρκισσισμό εξέφραζε πράγματα που επηρέαζαν τον κόσμο που τον άκουγε. Βλέπω τη λογοτεχνική μυθοπλασία σαν ένα είδος εργαστηρίου, όπου δοκιμάζονται δυνατότητες ή μάλλον σαν πείραμα σκέψης. Διαβάζεις, βλέπεις ή νιώθεις, δημιουργούνται εικόνες κι έτσι έρχονται οι λέξεις τις οποίες πρέπει να τοποθετήσεις, γιατί το μυαλό χρειάζεται να διατάξει ή να εννοιολογήσει. Όλα αυτά που ανέφερα δεν σημαίνουν ότι δεν έχω συγκεκριμένη πρόθεση, αλλά η πρόθεση αυτή παίρνει μορφή σιγά σιγά και όλα γίνονται πιο ξεκάθαρα όσο προχωρά η γραφή.
  • Βίγκο Μπέργκερ, αξιωματικός της γερμανικής αντικατασκοπείας και κεντρικός ήρωας της ιστορίας σας. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που αποφασίσατε να δώσετε σ’ αυτόν τον άντρα;
    Ο Βίγκο Μπέργκερ εκπροσωπεί τον μέσο γερμανό πολίτη εκείνης της περιόδου, την αέναη διαμάχη του καλού με το κακό, τη σύγκρουση δύο κόσμων. Διαβάζοντας κατάλαβα τον ψυχισμό αυτών των ανθρώπων, την πολύχρονη κόπωσή τους από την μακροχρόνια οικονομική εξαθλίωση η οποία τους είχε επιβληθεί έξωθεν ως τιμωρία για τα λάθη των ηγετών τους κάτι που, τελικά, τους οδήγησε στη σιωπή και την ανοχή χωρίς ούτε κατ’ ελάχιστον να υποψιάζονται ότι εκείνο στο οποίο αρνούνταν να αντιδράσουν ήταν πολύ πιο αποκρουστικό και ζοφερό. Δεν είχαν τη δύναμη και το κουράγιο να προβάλλουν κανενός είδους αντίσταση αποδεχόμενοι ουσιαστικά τη μοίρα τους. Αυτός ήταν ο λόγος που ένα κομμάτι της γερμανικής κοινωνίας έμεινε σιωπηλό ενώ ένα άλλο συνεργάστηκε με τους ναζί.
  • Μας βάζετε στη ζωή του την επομένη της Νύχτας των Κρυστάλλων. Κάποιοι – ίσως οι νεότεροι – δε γνωρίζουν τι συνέβη εκείνη τη νύχτα αλλά και το λόγο που ονομάστηκε έτσι. Θέλετε να μας εξηγήσετε;
    Kristallnach, Νύχτα των Κρυστάλλων δηλαδή, είναι το όνομα που δόθηκε στα βίαια αντιεβραϊκά πογκρόμ που έλαβαν χώρα στη Γερμανία και την Αυστρία τη νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου του 1938 και ονομάστηκε έτσι εξαιτίας των θρυμματισμένων γυαλιών που κάλυψαν τους δρόμους μετά τον βανδαλισμό, τη λεηλασία και την καταστροφή εβραϊκών σπιτιών, συναγωγών, νεκροταφείων και καταστημάτων. Οι βανδαλισμοί προκλήθηκαν κυρίως από στελέχη του ναζιστικού κόμματος, μέλη των SA (Sturmabteilungen, ταγμάτων εφόδου) και τη Χιτλερική Νεολαία. Αφορμή για τα πογκρόμ αποτέλεσε η δολοφονία του ακολούθου της γερμανικής πρεσβείας στο Παρίσι Έρνστ φον Ρατ από έναν δεκαεφτάχρονο πολωνοεβραίο φοιτητή, τον Χέρσελ Γκρίνσπαν, επειδή ο φον Ρατ είχε κωφεύσει στις εκκλήσεις του να βοηθήσει την ομαλή μετακίνηση των εβραίων πολωνικής καταγωγής, μεταξύ των οποίων ήταν και οι γονείς του, που είχαν απελαθεί από τη Γερμανία στην Πολωνία και περιφέρονταν κάτω από αντίξοες συνθήκες μεταξύ των γερμανικών και πολωνικών συνόρων, μιας και η πολωνική κυβέρνηση αρνιόταν να τους δεχτεί. Κατά τη διάρκεια των βίαιων επεισοδίων, 91 εβραίοι δολοφονήθηκαν, τριάντα χιλιάδες μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, 267 συναγωγές κάηκαν και εφτάμιση χιλιάδες καταστήματα και επιχειρήσεις καταστράφηκαν αφού προηγουμένως είχαν λεηλατηθεί. Η Νύχτα των Κρυστάλλων σηματοδότησε την απαρχή των μαζικών διώξεων και φυλακίσεων εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς με μόνη αιτιολογία την εθνική τους ταυτότητα.
  • Ο Μπέργκερ θα βρεθεί μπλεγμένος σε μια περιπέτεια. Ο αναγνώστης σ’ αυτό το σημείο νιώθει μια συμπάθεια για τον ήρωά σας. Είναι, όμως, αυτό το συναίσθημα που θέλατε να νιώσουμε για κείνον;
    Ένας ήρωας δημιουργείται από τον συγγραφέα και σχεδόν αμέσως αυτονομείται. Δεν θέλησα να του προσδώσω κανένα προτέρημα ή ελάττωμα, προτίμησα να του δώσω τα χαρακτηριστικά, τα συναισθήματα, τους φόβους, τις αγωνίες και τις ενοχές ενός τμήματος της γερμανικής κοινωνίας. Ένας χαρακτήρας μεταμορφώνεται συνεχώς, άλλοτε ξεφεύγει, άλλοτε πειθαρχεί ή επαναστατεί. Τον γνωρίζουμε λίγο λίγο, μέσα από αναμνήσεις και αισθήσεις που ανιχνεύονται. Αυτή η ανάδυση των αναμνήσεων είναι πολλές φορές χρωματισμένη από έντονα συναισθήματα. Ως αξιωματικό του πολεμικού ναυτικού, ως ανώτατο στέλεχος της γερμανικής αντικατασκοπείας λειτουργεί με επαγγελματική ψυχρότητα, είναι σκληρός και αποφασιστικός και ταυτόχρονα τον γνωρίζουμε ως εγκαταλειμμένο σύζυγο, που εξακολουθεί να υποφέρει από την εγκατάλειψη που όμως, όσα χρόνια κι αν περάσουν, αρνείται να την αποδεχτεί. Ο αναγνώστης, ο κάθε αναγνώστης, βλέπει τα γεγονότα μέσα από τα μάτια του κύριου ήρωα, που του λέει τι νιώθει, τι του συμβαίνει, πολλές φορές αναγνωρίζει τον εαυτό του, υιοθετεί τα συναισθήματά του, εγκρίνει ή απορρίπτει τις πράξεις του. Ακούμε να λένε ότι για να ταυτιστείς με έναν χαρακτήρα αυτός πρέπει να είναι υποδειγματικός. Αν όμως είναι αρνητικός; Στην περίπτωση αυτή πρώτα πρέπει να κατανοήσουμε τη λέξη «αρνητικός» με τον ευρύτερο όρο: αρνητικός για τον αναγνώστη, για τον συγγραφέα, για τους άλλους χαρακτήρες του μυθιστορήματος; Είναι πολύπλοκο. Πιστεύω ότι ο καθένας ταυτίζεται με αυτό που τον εκφράζει.
  • Πόσο βαθιά στην ψυχή του, σας επέτρεψε να εισχωρήσετε ο επινοημένος ήρωάς σας και πόσο εύκολες ή δύσκολες ήταν οι συγγραφικές ώρες που περάσατε μαζί του;
    Προσπάθησα να τον προσεγγίσω προσεκτικά, να συλλάβω την προσωπικότητά του και να αναδείξω τα συναισθήματά του, χωρίς απαραίτητα να του προσδώσω συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Ο ήρωας, ο κάθε ήρωας αντιστέκεται, αυτονομείται και καταλήγει να καθοδηγεί τον συγγραφέα. Βρίσκεται σε διαρκή μεταμόρφωση, σε αέναο γίγνεσθαι. Πέρασα ώρες μαζί του, υπήρξε συνομιλία ανάμεσα σε δυο αφηγηματικές φωνές, ένα παιχνίδι ερωτήσεων και απαντήσεων. Η διαπλοκή ανάμεσα στις δύο φωνές, τη δική μου και του ήρωα, ήταν απαραίτητη για την ανάδυση και τη συναισθηματική ανάλυση, για τους «τροπισμούς» των θαμμένων αναμνήσεων, για να αποτυπωθούν τα συναισθήματα και οι αισθήσεις και για να αναδειχθεί η ίδια η συνείδηση του ήρωα. Πήρα αποστάσεις πολλές φορές στην προσπάθειά μου να τον αντιμετωπίσω ως αυτόνομη οντότητα, σαν ενήλικα που αναγνωρίζει τη δεινότητα της θέσης του και που αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του. Η εξιλέωση, πιστεύω, έρχεται μέσα από τον τρόπο που επιλέγει να δώσει τέλος στη ζωή του. Χωρίς αυτό να τον απαλλάσσει από τις υπαρκτές ευθύνες του, άλλωστε ούτε ο ίδιος θα το ήθελε. Όπως, εξάλλου, λέει πριν το τέλος, “Αν θες να είσαι ειλικρινής, πρέπει να γνωρίζεις. Αν θες να είσαι γενναίος, πρέπει να κατανοείς. Αν θες να είσαι δίκαιος, δεν επιτρέπεται να ξεχνάς. Όταν ο ζυγός της βαρβαρότητας πιέζει, οφείλει κανείς να αγωνίζεται και να μη σιωπά. Όποιος σωπαίνει σε τέτοιους καιρούς, προδίδει την ανθρώπινη αποστολή του”.
  • Μια Ελληνίδα που σπουδάζει στο Παρίσι θα τον βγάλει από «την υπαρξιακή μοναξιά του και την εσωτερική μάχη με τα φαντάσματά του». Μιλήστε μας για την αρχή αυτής της σχέσης.
    Η γνωριμία των δύο χαρακτήρων γίνεται κάτω από απρόβλεπτες συνθήκες. Ο Βίγκο Μπέργκερ, αξιωματικός της γερμανικής αντικατασκοπείας, μπαίνει σε ένα άδειο εβραϊκό σπίτι την επομένη της Νύχτας των Κρυστάλλων για μια έρευνα και έρχεται αντιμέτωπος με μια γυναίκα που βρίσκεται σε δραματική κατάσταση. Η απόφασή του να την μεταφέρει στο σπίτι του κι από κει σε μια κλινική, θα δώσει διέξοδο στα πολλαπλά προβλήματα που αντιμετωπίζει, τόσο υπαρξιακά όσο και πρακτικά. Μέσα στα μάτια της νεαρής γυναίκας βλέπει να ξεδιπλώνεται όλη του η ζωή, ανακαλύπτει τον εαυτό του όπως είναι. Ο αυθορμητισμός, η καθαρότητα στο βλέμμα της και η ανυπόκριτη ειλικρίνειά της, που φτάνει μέχρι την αφέλεια, έχει καταλυτική επίδραση πάνω του, τον βοηθά να δει το πεπερασμένο της ανθρώπινης ύπαρξης και τις χρονικές της διαστάσεις, παρελθόν, παρόν, μέλλον και μέσα από αυτές τη σχέση του με τον εαυτό του. Η γνωριμία των δύο κύριων χαρακτήρων εκείνη τη δεδομένη στιγμή τον οδηγεί στην αυτογνωσία και τελικά στην κάθαρση.
  • Οικογένεια Δημήτρη Μαρινάκη. Φαντάζομαι δε δώσατε τυχαία στον ήρωά σας τον τίτλο του διευθυντικού στελέχους της Αστυνομίας Πόλεων.
    Όχι, δεν ήταν τυχαίο. Ο Δημήτρης Μαρινάκης ήταν ο επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Ελλάδας και καθώς η μυθοπλασία περιστρέφεται γύρω από την κατασκοπεία και αντικατασκοπεία ήταν δομικής σημασίας χαρακτήρας για το στήσιμο της μυθοπλασίας. Είναι το alter ego του ναυάρχου Φον Κανάρις, του αρχηγού της γερμανικής κατασκοπείας και αντικατασκοπείας, ενός εξαιρετικά γενναίου, αλλά τόσο άτυχου ανθρώπου, όπως είχε πει ο σερ Στιούαρτ Μέντζις, ο αρχηγός της ΜΙ6, των βρετανικών δηλαδή μυστικών υπηρεσιών. Τίποτε, άλλωστε, δεν είναι τυχαίο σε μια μυθιστορηματική αφήγηση. Στο βιβλίο παρακολουθούμε τις άλλοτε παράλληλες και άλλοτε συγκλίνουσες πορείες των δύο υπηρεσιών με τα τόσο διαφορετικά, όμως, μεταξύ τους χαρακτηριστικά.
  • Πόσο βοηθούν βιβλία όπως το δικό σας ώστε εμείς οι Ευρωπαίοι πολίτες να προβληματιστούμε, να σκαλίσουμε την ιστορία και τελικά να κρατήσουμε θαμμένο για πάντα το τέρας του ναζισμού;
    Όσοι μαρτυρούν τις θηριωδίες του πολέμου και καταγγέλλουν τη βία έχουν την επιθυμία να μεταδώσουν, να κάνουν γνωστά γεγονότα, ώστε αυτά να μην επαναληφθούν ποτέ. Η γραπτή μαρτυρία είναι απαραίτητη για την αποκατάσταση αυτού που αποκαλείται «συναισθηματική αντίληψη των σύγχρονων γεγονότων». Έχουν περάσει ογδόντα δυο χρόνια από την έναρξη του πολέμου, εβδομήντα επτά από τη λήξη του. Η συλλογική μνήμη αρχίζει και ξεθωριάζει και ένας τρόπος να απομακρύνουμε μία ενδεχόμενη αναβίωση του εφιάλτη είναι να γράφουμε για να μείνει η μνήμη ζωντανή, να στείλουμε ένα ισχυρό μήνυμα ως ενεργοί πολίτες ότι ο ναζισμός θάφτηκε οριστικά μαζί με τα «ερείπιά του». Να βοηθήσουμε τους αναγνώστες να σκαλίσουν πιο βαθιά στη μνήμη τους και να προβληματιστούν, να συνδέσουμε το παρόν με το παρελθόν, να θυμηθούμε και να θυμίσουμε.
  • Το γεγονός πως εργαστήκατε πολλά χρόνια στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πόσο σας βοήθησε στην αναζήτηση πληροφοριών στις σωστές πηγές;
    Δεν αναζήτησα τίποτα μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όλες οι πληροφορίες μου προέρχονται από βιβλιογραφία, από το Διαδίκτυο και από πλατφόρμες αναζήτησης τις οποίες και αναφέρω στο τέλος του βιβλίου.
  • Σίγουρα τα χρόνια παραμονής σας εκεί γνωριστήκατε με Γερμανούς πολίτες. Πώς αισθάνονται ως λαός, που είναι καταδικασμένος να κουβαλά πάντα το βαρύ φορτίο του παρελθόντος;
    Δεν πιστεύω στην κληρονομική ευθύνη. Ως κ τούτου δεν θεωρώ ότι οι γερμανοί συνάδελφοί μου, αλλά και γενικότερα οι γερμανοί πολίτες θα έπρεπε να νιώθουν βαρύ φορτίο για το παρελθόν, καθώς δεν συμμετείχαν στις θηριωδίες των προγόνων τους. Ίσως οι γενιές αμέσως μετά τον πόλεμο, όταν οι πληγές ήταν ακόμα ανοικτές, να ένιωθαν ενοχές. Είναι ηθικό το ερώτημα. Η Χάνα Άρεντ σε μια συνέντευξή της πρόσφατα είπε για την κραυγή που ακούστηκε λίγο μετά το τέλος του πολέμου, «είμαστε όλοι ένοχοι»: εκεί που όλοι είναι ένοχοι, κανείς δεν είναι ένοχος. Ωστόσο, άλλο η ενοχή και άλλο η συλλογική ευθύνη. Η ανάληψη ευθυνών για πράξεις για τις οποίες δεν ευθυνόμαστε, είναι θέμα κοινωνικής ευαισθησίας και μόνον.
  • Θεωρείτε πιθανή την περίπτωση να υπάρχει θαμμένο ακόμα το αυγό του φιδιού που κάποια στιγμή θα σπάσει το τσόφλι και θα βγάλει το κεφάλι του στην Ευρώπη;
    Δεν νομίζω ότι υπάρχει άνοδος του ναζισμού στην Ευρώπη, αλλά άνοδος της εθνικολαϊκιστικής ακροδεξιάς. Τα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα είναι ως επί το πλείστον φιλοαμερικανικά/φιλοσιωνιστικά, τάσσονται κατά του Ισλάμ, αλλά στην πλειονότητά τους είναι φιλελεύθερα και θέλουν να καταλάβουν την εξουσία μέσω εκλογών. Δεν ταυτίζονται με τον νεοναζισμό, δεν κινούνται με γνώμονα την απροκάλυπτη βία και δεν διαθέτουν ομάδες κρούσης, όπως το δικό μας ναζιστικό μόρφωμα ή το γερμανικό κόμμα της ακροδεξιάς, το οποίο είναι εκτός νόμου. Επομένως, δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μια εξέλιξη του νεοναζισμού στην Ευρώπη, αλλά σε μια ανησυχητική πόλωση των ευρωπαϊκών κοινωνιών, σε έναν προφανή αντιισλαμισμό και σε μια άνοδο του ρατσισμού. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία δεν πρέπει να επαναπαύεται, ο πολίτης δεν θα πρέπει να σιωπά, αλλά να υψώνει τη φωνή του, να δείχνει ότι οι νεοναζί, οι ρατσιστές είναι μειοψηφία και μειοψηφία θα παραμείνουν.

Σας ευχαριστώ από καρδιάς για το βήμα που μου δίνετε.

Λίγα λόγια για το βιβλίο
Ο Βίγκο Μπέργκερ, αξιωματικός της γερμανικής αντικατασκοπείας, κάνει μια αναπάντεχη γνωριμία σε ένα λεηλατημένο εβραϊκό σπίτι την επομένη της Νύχτας των Κρυστάλλων και μπλέκει σε μια περιπέτεια που θα τον φέρει αντιμέτωπο με πραγματικούς και φανταστικούς εχθρούς στο κοσμοπολίτικο Βερολίνο του 1938.
Η αναπόδραστη υπαρξιακή μοναξιά του και η εσωτερική μάχη με τα φαντάσματά του θα βρουν διέξοδο τη στιγμή που ο δρόμος του θα διασταυρωθεί με τον δρόμο μιας νεαρής Ελληνίδας που σπουδάζει στο Παρίσι.
Μπλεγμένοι σε μια παράξενη ιστορία που εγκυμονεί κινδύνους για τη ζωή τους, θα οδηγηθούν σε περιπέτειες με απρόβλεπτη έκβαση, χωρίς νικητές και ηττημένους, καθώς τίποτα δεν είναι έτσι όπως φαίνεται.
Με φόντο το παγωμένο Βερολίνο, όπου χιλιάδες πράκτορες κυκλοφορούν παριστάνοντας τους ευυπόληπτους πολίτες, εκεί που η ζωή έχει μηδενική αξία, η συγγραφέας, σκάβοντας βαθιά στη συνείδηση των ηρώων, συνθέτει την εικόνα της εποχής ζωντανεύοντας συγχρόνως μια πρωτεύουσα, μήτρα και λίκνο του ναζισμού.
Σε μια κοινωνία όπου η συλλογική ευθύνη μοιάζει να αφορά τρίτους και η ατομική ταυτίζεται με ένα φασματικό τέρας που καταβροχθίζει τα πεπρωμένα και τα λάθη της, όλοι μοιάζουν ένοχοι και όλοι αθώοι.
Ένα νουάρ μυθιστόρημα που σκιαγραφεί μια εποχή βαμμένη με αίμα και πλασμένη από τραγωδίες, όπου ο θάνατος συνυπάρχει με τον έρωτα και η φρίκη με την ελπίδα, επιβεβαιώνοντας πόσο οδυνηρή είναι η ανθρώπινη μοίρα.

Βιογραφικό
Η Κανή Καραβά γεννήθηκε στη Φτελιά της Δράμας, σπούδασε δημοσιογραφία και δημοσιολογία και εργάστηκε για πολλά χρόνια στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Είναι συγγραφέας πέντε μυθιστορημάτων, τρία από τα οποία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέδρος: Ένας αιώνας, μια στιγμή (2010), Το πείραμα του χαμένου χρόνου (2011) και Σχήμα οξύμωρον (2013). Το πείραμα του χαμένου χρόνου κυκλοφόρησε στα αλβανικά με τον τίτλο Sprova e kohës së humbur από τον εκδοτικό οίκο Neraida το 2013 και το Σχήμα οξύμωρον στα γαλλικά, με τίτλο Oxymore, το 2015, από τις εκδόσεις Κέδρος.
[email protected]