«Η Οδύσσεια όπως την αφηγούνται η Πηνελόπη, η Κίρκη, η Καλυψώ και άλλες ηρωΐδες του Ομηρικού έπους» Μ.Ολίβα Εκδόσεις Κέδρος 2023 σελ.213


Η Οδύσσεια δεν είναι μόνο η ιστορία της περιπλάνησης και του νόστου ενός άντρα. Είναι και η ιστορία της αγάπης πολλών γυναικών.
Ο σκοπός της Οδύσσειας της συγγραφέως, που την αφηγούνται γυναίκες ήταν να κάνει μια νέα συγγραφή, πιστή στο πρωτότυπο η οποία θα δίνει φωνή στις διαφορετικές και σημαντικές γυναικείες μορφές που συναντούμαι εδώ, ο ρόλος των οποίων είναι επαναστατικός σε σύγκριση με το άλλο ομηρικό έπος.
Ο Οδυσσέας αντιπροσωπεύει τον ταξιδευτή τον μετανάστη τον πρόσφυγα τον πολύτροπο, αλλά και τον άντρα που ακολουθεί τον εαυτό του, οι γυναικείες φωνές ενσαρκώνουν ορισμένα παραδείγματα γυναίκας, από την υπηρέτρια (Ευρύκλεια) μέχρι την πιο χειραφετημένη (Κίρκη).


Η μεγάλη δύναμη της Οδύσσειας είναι η ικανότητά της να αντανακλάται στο σήμερα. Δεν διακρίνει η συγγραφέας Μαριλού Ολίβα μεγάλη ασυμφωνία ανάμεσα στο ακροατήριο των αοιδών της αρχαίας εποχής με τον σημερινό αναγνώστη, ο οποίος, μολονότι γνωρίζει την ιστορία περιμένει να εκπλαγεί. Ανάμεσα στον Οδυσσέα και στον μετανάστη που ριψοκινδυνεύει τη ζωή του στη θάλασσα. Ανάμεσα στην οργή του Ποσειδώνα ο οποίος εμπλέκεται εγωιστικά στη βλακώδη εκδίκησή του, και στην αδιαφορία του ατομικισμού που μας περιβάλλει. Ανάμεσα στην Καλυψώ και στους εραστές καταδικασμένους στη φυλακή της μοναξιάς τους, ανάμεσα στη Ναυσικά και σ΄ εκείνους που ονειρεύονται έναν έρωτα αδύνατο, ανάμεσα στην Κίρκη και σ΄ εκείνους που ακολουθούν τη χειραφέτηση, ανάμεσα στην Πηνελόπη και σ΄ εκείνους που ξέρουν ότι η διπλωματία μαζί με την προνοητικότητα είναι από τα ισχυρά όπλα που μπορεί να διαθέτει ο νους.
«Κανείς δεν ξέρει να επιστρέφει όπως ο Οδυσσέας», έγραψε ο Ρομπέρτο Καλάσο, συμπυκνώνοντας σε αυτή την αλήθεια την ουσία της πολύχρονης περιπλάνησης. Το πόσο επίκαιρο είναι αφορά επίσης και τον ήρωα που ξέρει να επινοείται εκ νέου, να κρύβεται και μετά να εμφανίζεται στο όνομα μιας δικαιοσύνης που πρώτα απ΄ όλα είναι ανθρώπινη. Αυτός που δεν χάνει ποτέ την ελπίδα αυτός που ξέρει πόσο πολύτιμη μπορεί να φανεί μια μικρή κίνηση αλληλεγγύης, αυτός που ξέρει να γίνεται ναύτης, πηδαλιούχος, βασιλιάς, γεωργός, ζητιάνος και ξυλουργός μας διδάσκει ότι η ταπεινότητα είναι το πρώτο βήμα προς τον πολιτισμό. Πέφτει και ξανασηκώνεται κάθε φορά ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ αξιοπρέπεια, εξαπατά αλλά από σύνεση ή ανάγκη (ποτέ για την ίδια την εξαπάτηση), ναυαγεί και επιζεί από τα κύματα της θάλασσας, έτσι όπως εμείς αντιστεκόμαστε σε αυτά της καθημερινότητας αγωνιζόμαστε, αγαπάμε, χανόμαστε αλλά ξαναβρίσκουμε πάντα κάτι. Με αυτή την έννοια στον Οδυσσέα ο καθένας αποφασίζει τι επιθυμεί να βρει: την ανεξίτηλη εικόνα ενός υπερήρωα ή, ίσως, ένα θραύσμα, πιθανόν ακατανίκητο, του εαυτού του.


Καλυψώ
Να τος ο πολυμήχανος. Ο βασιλιάς που έγινε ναυαγός. Ο χτυπημένος από την οργή των θεών άνθρωπος. Η θάλασσα τον έβγαλε στην ακτή μου γυμνό κι απελπισμένο, έφτασε ένα βλέμμα του για να χαθώ μέσα του και να του προσφέρω ό,τι είχα.
Μια σπηλιά για καταφύγιο.
Τα αρώματα της Ωγυγίας.
Τη γαλήνη του φαγητού.
Και περισσότερο από καθετί την αθανασία.
Αυτός όμως, προτίμησε να συνεχίσει να ονειρεύεται το ταξίδι της επιστροφής του.
Κάθε νύχτα το ίδιο τραγούδι. Ο βασιλιάς της Ιθάκης επικαλείται την πατρίδα του, τον γιο, τη μάνα και τον πατέρα του. Αλλά περισσότερο από καθετί ψιθυρίζει ένα όνομα, τσακίζοντας την περηφάνια στην καρδιά μου: Πηνελόπη.
Καθισμένος στα βράχια ο Οδυσσέας ατενίζει τη θάλασσα.
Θυμάται.
Και κλαίει.
Όπως κάθε πρωί, πληγωμένος από τη μοναξιά του.
Κάθε πρωί τον ρημάζει η νοσταλγία, ο πόνος που του προκαλεί η σκέψη του νόστου, η επιστροφή στην πατρίδα αλλά και στο παρελθόν, στον χώρο όπου έζησε- θα ήθελε απλώς να εξαφανιστεί από τα βράχια μου και να εμφανιστεί στις βραχώδεις ράχες της Ιθάκης.
Εγώ, η κόρη του Άτλαντα, θαλάσσια θεότητα, κυρίαρχη σε ένα πράσινο νησί χωρίς κατοίκους, εγώ ποτέ δεν τον χορταίνω.
Ο ίδιος πιάστηκε στην παγίδα μου.
Η Ωγυγία είναι η φυλακή του. Απέναντι στο αόρατο κλουβί που του έχω στήσει η εφευρετικότητά του δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Δεν του χρησιμεύει καθόλου το ότι είναι ο πανούργος ήρωας, ο πολύτροπος Οδυσσέας, εκείνος που ξέρει να στρέφεται σε πολλές κατευθύνσεις.
Χρησιμοποιώ τα τεχνάσματά μου για να τον μεθύσω, και κάθε φορά που τα μάγια επαναλαμβάνονται, αυτός υποκύπτει ξελογιασμένος, αλλά κρατάει τόσο λίγο…
«Θα σου χαρίσω την αθανασία αν μείνεις», του λέω.
Μήνυμα του Δία: «Πρέπει να αφήσω τον Οδυσσέα να φύγει».
Εφτά χρόνια τον κράτησα.
Ο Οδυσσέας είναι αναντικατάστατος. Ο μόνος άντρας που βγήκε στο νησί μου σαν δώρο της θάλασσας είναι ο μοναδικός αρσενικός που απορρίπτει τις θεές…


Ναυσικά
Ποτέ δεν πεθύμησα να κάνω κάτι με έναν άντρα. Απέρριψα πολλούς Φαίακες-με κατηγορούν ότι είμαι μια ιδιότροπη πριγκίπισσα. Και μετά έφτασε αυτός ο όμορφος σαν θεός ήρωας, ώριμος, συνετός, έξυπνος όσο κανείς άλλος, και κυρίευσε την καρδιά μου. Παραδόθηκα από την πρώτη στιγμή, μολονότι τον είδα γυμνό σαν ζητιάνο, γεμάτο αλμύρα και κατάκοπο από τις ταλαιπωρίες. Ήξερα ότι ήταν ένας από εκείνους τους άντρες που συναντάς μόνο μια φορά στη ζωή σου. Και τώρα είμαι εγώ εκείνη που νιώθει να τη χτυπούν οι θύελλες των λόγων του.
Έπρεπε να συγκρατηθώ, αλλά δεν κατάφερνα να τραβήξω τα μάτια μου από πάνω του. Κανείς δεν το καταφέρνει εδώ. Γητευτή Οδυσσέα πού θα μας πας με την επόμενη περιπέτειά σου;
Πολλά συναισθήματα άνθισαν φανερά στην καρδιά μου από την πρώτη στιγμή που τον είδα.
Χαμένη ονειρεύομαι το μέλλον, τον φαντάζομαι στον θρόνο. Και στα πόδια μας παιχνιδιάρικά μωρά. Έπειτα η αλήθεια με αρπάζει από το χέρι και με ταρακουνάει, μου φωνάζει σιγανά στο αυτί ότι είμαι παλαβή, αυτός έχει γυναίκα που ακόμα τον περιμένει, τον καρτερά σχεδόν είκοσι χρόνια!


Κίρκη
Οι γυναίκες στην αρχαία ελληνική μυθολογία κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: είναι είτε δολοφονικές μέγαιρες με φριχτή κατάληξη είτε ενάρετα και τραγικά πιόνια με αμελητέα επίδραση.
Η Κίρκη είναι διαφορετική. Δεν είναι ούτε μοχθηρή, ούτε αθώα, αλλά πολυσύνθετη.
Η Κίρκη αντιπροσωπεύει τη γυναικεία δύναμη και αυτό προκαλεί και τρομάζει. Είναι η γυναίκα που έχει περισσότερη δύναμη απ΄ όση η κοινωνία λέει ότι πρέπει να έχει.
Κίρκη η μάγισσα. Κίρκη, η πλανεύτρα.
Κίρκη, η κόρη. Κίρκη, η αδελφή, η ερωμένη, το θύμα, η μητέρα. Κίρκη η αγωνίστρια.
Το νησί Αιαία, το βασίλειο της Κίρκης με τα ωραία μαλλιά, θεότητας τρομερής και μάγισσας με γλυκιά φωνή, αδελφής του επικίνδυνου Αιήτη.
Να τοι, οι ανόητοι.
Άντρες.
Ζώα.
Γουρούνια.
Μήπως υπάρχει μεγάλη διαφορά;
Έφτασαν εδώ κατάκοποι από τα ταξίδια και από τις καταιγίδες αναζητώντας αυτό που κάθε αρσενικός επιδιώκει: φαγητό. Καταφύγιο. Μια γυναίκα που θα τον φροντίζει. Την προβολή της μητέρας τους. Πόσο βαρετοί είναι αυτοί οι άντρες!!
Η πλανεύτρα η Κίρκη υποδέχεται τους συντρόφους του Οδυσσέα στην φωλιά της. Τους προσφέρει νόστιμα φαγητά: τυρί κριθάλευρο με μέλι και για το λαρύγγι κρασί από την Πράμνο.
Οι άμοιροι όμως δεν ήξεραν ότι είχε ανακατέψει και θανάσιμα φίλτρα. Ανίδεοι, έφαγαν και ήπιαν λαίμαργα, κι όταν ξαφνικά τους άγγιξε με ένα ραβδί λησμόνησαν τη μακρινή Ιθάκη, έτσι άρχισε η μεταμόρφωσή τους. Και από τη μια στιγμή στην άλλη μεταμορφώθηκαν σε γουρούνια, σε τράγους. Τους έκλεισε σ΄ ένα μαντρί και τους πέταξε βελανίδια και κράνα.


Ο Ερμής ο Αργειφόντης παρότρυνε τον Οδυσσέα, να μην εμπιστευτεί τη μάγισσα. Του αποκάλυψε τι είχε συμβεί στους συντρόφους του, που πλέον ζούσαν μαντρωμένοι και μεταμορφωμένοι σε γουρούνια. Του έδωσε ένα ευεργετικό βοτάνι, ένα μαγικό φυτό με μαύρη ρίζα και άνθη στο χρώμα του γάλακτος. Δεν θα ξεχάσει ποτέ το όνομά του: μώλυ.
Αυτός που βλέπω μπροστά μου ξεπερνά κάθε προσδοκία.
Καταλαβαίνω ότι πρόκειται για έναν άντρα διαφορετικό από τους άλλους.
Υπάρχει κάτι το φθαρμένο και συγχρόνως ανέπαφο πάνω του. Κάτι το γήινο, που το διαθέτουν μόνο οι θεοί ή οι Τιτάνες, ή οι αιωνόβιοι. Αυτός όμως δεν είναι ούτε θεός ούτε γέροντας.
Ο Οδυσσέας είναι ένας πολεμιστής πολύ γοητευτικός εγώ το ξέρω, το ξέρουν και οι άλλες γυναίκες που έλιωσαν στην αγκαλιά του. Υπάρχει όμως κάτι περισσότερο σ΄ αυτόν, πέρα από τη γοητεία και το στιβαρό κορμί του, πέρα από τον ηρωισμό και την καρτερία με την οποία υπέμεινε τις δοκιμασίες των θεών. Έχει ένα πνεύμα που ξέρει να διαπερνά τους κυματισμούς των καταιγίδων και να κάνει θησαυρό του τη σκόνη που πάτησε. Ξέρει να φαντάζεται τι φέρνει το πεπρωμένο, ξέρει να μαντεύει τις πιθανότητες, να προβλέπει τις αντιδράσεις της ανθρώπινης ψυχής. Ξέρει να υπολογίζει, να κάνει νέα σχέδια, να απορρίπτει το ακατάλληλο.
Προσπαθώ να τον παγιδέψω. Τον ντύνω με έναν υπέροχο χιτώνα και μανδύα-στους άντρες αρέσει να τους κανακεύουν γυναικεία χέρια, κι εγώ τον ικανοποιώ.
Του ζητώ να ζευγαρώσουμε στην κάμαρά μου για να τον έχω γυμνό και ανίσχυρο.
Με ικετεύει όταν είμαστε στο κρεβάτι, αφού μου έχει προσφέρει ηδονή:
«Κίρκη πρέπει να φύγουμε από δω».
«Πήγαινε. Δε σε κρατάω παρά τη θέλησή σου. Προτού φύγεις όμως πρέπει να κάνεις ένα ταξίδι. Πρέπει να κατεβείς στον Άδη και στην τρομερή Περσεφόνη, τον βασιλιά και τη βασίλισσα του Άδη, και να περιμένεις την ψυχή του τυφλού Θηβαίου μάντη Τειρεσία για να σου αποκαλύψει το πεπρωμένο σου».
Να που κλαίει ξανά.
«Τι έχεις τώρα Οδυσσέα;»
«Πώς θα φτάσω; Ποιος θα με οδηγήσει; »
«Μη νοιάζεσαι γι΄ αυτό θα σαλπάρετε προς την είσοδο του Κάτω Κόσμου χωρίς να χρειαστεί να προσανατολιστείς με τ΄ αστέρια. Θα αναγνωρίσεις τους ποταμούς του: τις εκβολές του Πυριφλεγέθοντα και του Κωκυτού, που συγκλίνουν στον Αχέροντα».
Σκέφτομαι ότι ένα τέτοιο άντρα είναι προτιμότερο να τον χάνεις παρά να τον βρίσκεις, κρίμα, δεν θα τον ξαναδώ ποτέ ξανά…

Σειρήνες
Εμείς οι Σειρήνες τρεφόμαστε με τους ναυτικούς και οποιονδήποτε βρεθεί στη ζώνη που ακούγεται το τραγούδι μας, όχι, είμαστε έτσι γιατί γίναμε αρπακτικά της θάλασσας από ανάγκη, αδηφάγες γιατί δεν δεχτήκαμε ποτέ τίποτα, ένα χαμόγελο, μια κούπα νερό να μας ξεδιψάσει, μια προσφορά από χέρια φιλικά.
Εμείς οι Σειρήνες απ΄ όλους μπορούμε να βγάλουμε κάτι.
Απ΄ όλους, εκτός απ΄ τον Οδυσσέα.
Τους βλέπουμε να απομακρύνονται, τραγουδάμε και αντηχεί η θάλασσα το περιστατικό που θα επαναληφθεί μες στους αιώνες: την πολύχρονη περιπλάνηση ενός νικητή ήρωα, που ηττήθηκε πολλές φορές και πολλές φορές ξαναστάθηκε στα πόδια του, ξεροκέφαλος, αλλά ταπεινός και καλόψυχος. Ενός ήρωα που η ευφυΐα του ξέρει να υφαίνει υπέροχες σκευωρίες, του ξακουστού βασιλιά της Ιθάκης που κατάφερε να ξεγελάσει κι εμάς…
Ευρύκλεια
……
Πηνελόπη
……
Απέναντι στις φωνές των γυναικών λειτουργεί αντιστικτικά η φωνή της
Θεάς Αθηνάς.
……
Αυτό το βιβλίο, που το αφηγούνται γυναίκες και γράφτηκε για αναγνώστες κάθε γένους -χωρίς διακρίσεις φύλου ή ηλικίας-, είδε το φως χάρη σε μια σαφή πλοκή γεγονότων που τυχαία εξυφάνθηκαν μόνο από γυναίκες (ατζέντισσα, επιμέλεια, επιμέλεια έκδοσης, κ.α.): και έτσι κλείνει ο κύκλος.
Για πρώτη φορά το ομηρικό έπος προσεγγίζεται μέσα από την οπτική των γυναικείων χαρακτήρων.
Η συγγραφέας, πιστή στο πρωτότυπο, αναδεικνύει τις ηρωίδες και τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε στην εξέλιξη του μύθου και στην επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.
Η συγγραφέας αντλώντας έμπνευση από την Οδύσσεια υφαίνει μια ιστορία γεμάτη μοναξιά, λυρισμό μελαγχολία νοσταλγία και αγώνα. Αγώνα για αποδοχή, για επιβίωση για αγάπη, για τον ανεκπλήρωτο έρωτα, για τη διαμάχη με το άλλο φύλο.
Ως Έλληνες τρέφουμε μεγάλη αγάπη για την Οδύσσεια. Κάθε λαός θαυμάζει τους θρύλους και τις ιστορίες που έφτασαν από την αρχαιότητα στο σήμερα. Μα πόσο καλά γνωρίζουμε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια; Έχουμε άραγε αναπτύξει μια δική μας άποψη ή αντιγράφουμε συνήθειες;
Η Μαριλού Ολίβα δεν είναι Ελληνίδα, επομένως πολλοί ενδεχομένως να αντιδράσουν υπεροπτικά βλέποντας το βιβλίο της. Θα σκέφτηκαν ίσως πως εκείνη δεν ξέρει τόσο καλά την Οδύσσεια καθώς δεν κουβαλάει την ίδια παιδεία. Η ερώτησή μου είναι η εξής: Και;
Η συγγραφέας Μαριλού Ολίβα γνωρίζει πολύ καλά την ελληνική μυθολογία την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.
Αν οι γυναίκες που συνάντησε δεν τον είχαν βοηθήσει, ο Οδυσσέας ίσως να ταξίδευε ακόμα…
Πρόκειται για μια καταπληκτική ιστορία.
Διαβάστε τη.


Η Μαριλού Ολίβα είναι Ιταλίδα συγγραφέας, δοκιμιογράφος και φιλόλογος. Διδάσκει σε λύκειο στην Μπολόνια. Ασχολείται με θέματα φύλου. Στο βιβλίο της L’Eineide di Didone διασκευάζει την Αινειάδα του Βιργίλιου και δίνει φωνή στη Διδώ, την τραγική ηρωίδα του έργου. Έχει γράψει επίσης πολλά αστυνομικά μυθιστορήματα.

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave