Δεν υπάρχουν σαφή ίχνη της παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα κατά την αρχαιότητα. Εικάζεται ότι φτάνουν αμέσως μετά την καταστροφή του Πρώτου Ναού της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους του Ναβουχοδονόσορα Β΄ (586 π.Χ.). Το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. , η οικονομική άνθηση και η ανοχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου συμβάλλουν στον σχηματισμό μικροκοινοτήτων που διατηρούν οικονομικούς και θρησκευτικούς δεσμούς με την Ιουδαία. Στο πέρασμα των αιώνων , προσπαθούν να προσαρμοστούν ζώντας κάτω από διάφορους κατακτητές: Μακεδόνες ,Ρωμαίους , Βυζαντινούς, Ενετούς, Οθωμανούς, Γάλλους, Άγγλους, Βούλγαρους ,Ιταλούς και Γερμανούς. Οι αρχαιότεροι Ισραηλίτες της Ελλάδας (Ρωμανιώτες) ,οι Εβραίοι της Ιβηρικής χερσονήσου (Σεφαραδίτες) καθώς και οι Ασκεναζίτες της Ανατολικής Ευρώπης και της Ιταλίας σχηματίζουν τον πολύπτυχο και δυναμικό ελληνικό εβραϊσμό.


Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους το 1830 και τη σταδιακή επανακατάκτηση των εδαφών προς βορρά, οι ελληνικές κυβερνήσεις καταλαβαίνουν εξαρχής τα πλεονεκτήματα της παρουσίας των εβραϊκών κοινοτήτων στην επικράτεια. Παρά τα υποβόσκοντα αντιιουδαϊκά και αντισημιτικά αισθήματα , που χρονολογούνται από τον Μεσαίωνα , ραβίνοι , καλλιτέχνες , διανοούμενοι και επιχειρηματίες συμμετέχουν στο ελληνικό γίγνεσθαι.
Κατά τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Θεσσαλονίκη με 54.000 Εβραίους ,δηλαδή περίπου το 30% των κατοίκων της ,είναι γνωστή ως «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων», ενώ σε όλη τη χώρα οι Εβραίοι ξεπερνούν τους 75.000. Στο Ολοκαύτωμα χάνεται ένα σημαντικό κομμάτι της εβραϊκής ιστορίας της Ελλάδας. Καταστρέφονται συναγωγές, νεκροταφεία, βιβλιοθήκες και σχολεία.
Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά μόνο 4.500 Εβραίοι εξακολουθούν να ζουν στην Ελλάδα. Στην Αθήνα, μια μικρή κοινότητα περίπου 2.500 άτομα προσπαθεί να κάνει ηχηρή την παρουσία της μέσω του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος (ΚΙΣΕ).Οι υπόλοιποι βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη (1.000 άτομα) καθώς και στη Λάρισα ,τον Βόλο ,τα Ιωάννινα ,τη Χαλκίδα ,την Κέρκυρα, τα Τρίκαλα, τα Χανιά και τη Ρόδο.
Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να αναπαραστήσει την υπερχιλιετή παρουσία των Εβραίων της Ελλάδας. Ξεκινάει με ιστορική εισαγωγή από την εποχή της αρχαιότητας , ενώ εστιάζεται στον 20ο αιώνα και ιδίως στο Ολοκαύτωμα, το οποίο επρόκειτο να αφανίσει πάνω από 60.000 άτομα απ΄ όλη τη χώρα , εκ των οποίων περίπου 10.000 παιδιά. Κύρια επιδίωξη είναι να αναδειχθεί ότι πίσω από τους τρομακτικούς αριθμούς της γενοκτονίας κρύβονται υπάρξεις, καθεμία με το όνομά της και την ξεχωριστή ιστορία της.


Αφετηρία αποτελεί η Θεσσαλονίκη ενώ στη συνέχεια παρουσιάζεται η πορεία των υπόλοιπων κοινοτήτων της χώρας: της Βόρειας Ελλάδας (Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρος),της Κεντρικής και Νότιας ηπειρωτικής Ελλάδας (Θεσσαλία ,Στερεά Ελλάδα ,Εύβοια ,Πελοπόννησος), καθώς και των διάφορων νησιών (Ιόνια ,Κρήτη, Δωδεκάνησα, Κυκλάδες). Επίσης το βιβλίο ασχολείται με την κοινότητα της πρωτεύουσας , επίκεντρο του σύγχρονου ελληνικού ιουδαϊσμού. Τέλος προσφέρει μια εικόνα των αρχείων του γαλλοεβραϊκού δικτύου σχολείων της Alliance Israelite Universelle που υπήρχε στην Ελλάδα πριν το Ολοκαύτωμα ,της ελληνικής και της διεθνούς ιστορικής έρευνας.
Ο ιουδαϊσμός στην Άρτα χρονολογείται τουλάχιστον από τη Βυζαντινή περίοδο. Πρόκειται δηλαδή για μια από τις παλαιότερες κοινότητες της χώρας. Υπό τον πρώτο δεσπότη Μιχαήλ Α΄ Κομνηνό Δούκα (12051215), οι Εβραίοι απολαμβάνουν σχετική ελευθερία. Έχουν δικαίωμα ενασχόλησης με το εμπόριο και τα χρόνια του Μιχαήλ Β΄(1230-1268) δικαιούνται να ιδρύσουν συναγωγή και νεκροταφείο. Το 1348 ο Σέρβος Στέφανος Δουσάν Δ΄ καταλαμβάνει την πόλη και τους απελαύνει.
Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς το 1449, οι Εβραίοι επιστρέφουν και αναπτύσσεται και πάλι Ρωμανιώτικη κοινότητα. Σταδιακά εγκαθίστανται στην πόλη και πρόσφυγες από την Ισπανία και κυρίως Ιταλία . Ωστόσο ,δε θα συγχωνευτούν με τους Ρωμανιώτες ,καθώς οι Ιταλοί θα δημιουργήσουν δική τους συνοικία και συναγωγή ,την Πουλιέζα (οι Ρωμανιώτες έχουν την Γκρέκα), με την βοήθεια των ομοθρήσκων και ομογενών από την Κέρκυρα.΄


Τον 16ο αιώνα , τουλάχιστον 1.500 Εβραίοι ζουν στην Άρτα , κυρίως Ρωμανιώτες. Σημαντικές προσωπικότητες γεννιούνται στην ηπειρωτική πόλη ,όπως ο ραβίνος Βενιαμίν Μπεν Ματαθίας. Ιδρύονται επίσης σύλλογοι , όπως η φιλόπτωχος Χεβρά Τσεντακά ή η σχολική επιτροπή Χεβρά Ταλμούδ Τορά. Σύμφωνα με τον Τούρκο χρονογράφο και περιηγητή Εβλιά Τσελεμπί , ο οποίος βρίσκεται στην Ελλάδα μεταξύ 1667 και 1670 ,από τις 17 γειτονιές της Άρτας οι τέσσερις είναι εβραϊκές.
Το 1881 , η πόλη ενσωματώνεται στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος .Από τους 8.000 κατοίκους ολόκληρης της περιφέρειας , 800 είναι Ισραηλίτες .
Στην ελληνική πλέον Άρτα , η συνοικία τους ονομάζεται Εβραίικα , βρίσκεται δίπλα στο φρούριο και αποτελείται από τρεις γειτονιές: Όχθος, Τσιμέντα , όπου βρίσκεται και το εβραϊκό σχολείο (στην οδό Φιλελλήνων), και Ρολόι.
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου , οι τρεις ραβίνοι της κοινότητας , ο Μωυσής Ρεβιή, ο Σαμουέλ Δανιήλ και ο Σαούλ Μιζάν , έχουν τον ρόλο του πνευματικού ηγέτη , του διαμεσολαβητή με τις ελληνικές Αρχές και του δασκάλου στο σχολείο.
Το 1941 ,στην Άρτα κατοικούν 384 Εβραίοι .Το Σάββατο 25 Μαρτίου 1944 οι Ες Ες συλλαμβάνουν 352 Εβραίους και κλείνονται στην αίθουσα του κινηματογράφου Ορφέα (στον χώρο του σημερινού ξενοδοχείου Κρόνος, στην πλατεία Κιλκίς). Στις 2 Απριλίου ,Εβραίοι της Άρτας ,της Πρέβεζας, της Πάτρας και του Αγρινίου εκτοπίζονται στο Μπίρκεναου .Στα χωριά καταφέρνουν να κρυφτούν 34, ενώ 24 επιζώντες των στρατοπέδων εξόντωσης επιστρέφουν το 1945 ,όπως ο Ιωσήφ Ζακάρ.
Το 1959 η κοινότητα έχει διαλυθεί. Το 1961 , οι τελευταίοι Εβραίοι ,Ισαάκ Μιζάν και Αβραμίνος Ιερεμίας αναχωρούν από την Άρτα.


Ισραηλίτες με καταγωγή από την Άρτα βρίσκονται σήμερα στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη ,τις Η.Π.Α. και το Ισραήλ (μέλη, για παράδειγμα ,των οικογενειών , Ααρών, Γκανή, Ισωή, Σαμπά και Σούση).Στην πόλη δεν υπάρχει πλέον συναγωγή και κοιμητήριο.
Το 2004 πραγματοποιούνται τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου Ολοκαυτώματος με την παρουσία , μεταξύ άλλων, στελεχών του ΚΙΣΕ, του μητροπολίτη, του δημάρχου και του επιζώντος Ισαάκ Μιζάν. Βρίσκεται μπροστά στο κάστρο (στον χώρο της Γκρέκας),στην πλατεία Εβραίων Μαρτύρων. Το 2020 στο Ισραήλ ζουν οι Αρτινοί : Κούλα Κούλια και Ισαάκ Γκανής.
Αναμφίβολα ,κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο , εξαλείφθηκε μεγάλο μέρος της εβραϊκής παρουσίας στην Ελλάδα. Ορισμένοι επιζώντες από τη μαύρη περίοδο του Ολοκαυτώματος, διηγούνται την ιστορία τους , προκειμένου να μεταδώσουν τα βιώματά τους στις επόμενες γενιές .Το βιβλίο παρουσιάζει μερικές από αυτές τις μαρτυρίες που έχουν συλλεχθεί από ποικίλα δημοσιεύματα , από αρχεία μουσείων στην Ελλάδα και το εξωτερικό ,φωτογραφίες, ποιήματα και τραγούδια .
Μεγάλα ονόματα εβραϊκού θρησκεύματος άφησαν ιστορία στην Ελλάδα , όπως ο επιχειρηματίας Μωυσής Αλλατίνη, ο αξιωματικός Μαρδοχαίος Φριζής, ο ποιητής Γιοσέφ Ελιγιά, ο Δήμαρχος Ιωαννίνων καθηγητής Μωυσής Ελισάφ, η τραγουδίστρια Ρόζα Εσκενάζη, ο μουσικός βιομήχανος και στιχουργός Μίνως Μάτσας.
Ένα κεφάλαιο του βιβλίου αναλύει την εξέλιξη της ιστοριογραφίας και τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η μνήμη των Εβραίων στη μεταπολεμική Ελλάδα.
Το τελευταίο μέρος εστιάζεται στο φαινόμενο της εβραιοφοβίας στη σημερινή Ελλάδα , όπως επίσης και στις προσπάθειες καταπολέμησής του.
Με το βιβλίο αυτό γίνεται η προσπάθεια να αναδειχθεί η συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στην οικονομική , πολιτιστική, πνευματική και πολιτική ζωή της Ελλάδας, αλλά και να «αποκαλυφθούν» οι χρυσές και οι μαύρες σελίδες της συμβίωσης των Ελλήνων Εβραίων με τους χριστιανούς.
Διαβάστε το.


Ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΑΡΑΜΠΑΜΠΑΣ είναι καθηγητής ιστορίας, γεωγραφίας, ηθικής και πολιτικής αγωγής στο Λύκειο της Alliance des Pavillons στο Παρίσι, μέλος του διεθνούς δικτύου της Παγκόσμιας Ισραηλιτικής Συμμαχίας (Alliance Israélite Universelle – AIU). Διδάσκει, επίσης, ιστορία του εβραϊκού λαού και είναι υπεύθυνος για το ταξίδι μνήμης στην Πολωνία. Ως εισηγητής στο Μνημείο Ολοκαυτώματος στο Παρίσι (Mémorial de la Shoah de Paris) από το 2014 μέχρι το 2020, οργάνωσε επισκέψεις στον χώρο και συντόνισε διάφορα εργαστήρια, όπως «Η γέννηση της συνωμοσιολογίας, χτες και σήμερα» ή «Η καλλιτεχνική δημιουργία κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου». Είναι ιστορικός και συγγραφέας του La Shoah. L’obsession de l’antisémitisme depuis le XIXe siècle (Η Σοά. Η εμμονή του αντισημιτισμού από τον 19ο αιώνα, Bréal, 2017, επανέκδοση το 2020). Η έρευνά του επικεντρώνεται στη γενοκτονία του εβραϊκού λαού, στη μνήμη και τη μεταβίβαση της γνώσης στις νεότερες γενιές. Στο πλαίσιο αυτό, έλαβε μέρος σε δύο σεμινάρια στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος του Ισραήλ (Γιαντ Βασσέμ) το 2012 και το 2014. Συχνά συμμετέχει σε σχετικές ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές στη Γαλλία. Από τον Ιανουάριο του 2017, λαμβάνει μέρος στο Συνέδριο Ενάντια στην Άρνηση του Ολοκαυτώματος στο Παρίσι, το οποίο οργανώνεται από τον διάσημο καθηγητή γεωπολιτικής Frédéric Encel, μιλώντας για τον ρόλο του σχολείου στην καταπολέμηση του αντισημιτισμού και κάθε μορφής προκατάληψης. Έδωσε επίσης συνεντεύξεις για το ίδιο θέμα στον Marc Knobel, ιστορικό και διευθυντή εβραϊκών σπουδών του Συμβουλίου Εκπροσώπησης Εβραϊκών Ιδρυμάτων της Γαλλίας (CRIF).Τον Ιανουάριο του 2019, σε συνεργασία με το CRIF, δημοσίευσε μια πρώτη μελέτη με τον τίτλο Sur les traces des Juifs de Grèce (Στα ίχνη των Εβραίων της Ελλάδας). Με σκοπό την προβολή αυτής της πλούσιας ιστορίας, διοργάνωσε πολλές διασκέψεις στο Ελληνικό Σπίτι στο Παρίσι και αλλού. Το 2020, στην καθημερινή εκπομπή της Paule-Henriette Lévy στον ραδιοφωνικό σταθμό RCJ, ανέπτυξε διάφορα θέματα της γαλλικής και της παγκόσμιας ιστορίας. Έναν χρόνο αργότερα ανέλαβε παραγωγός στην HDPM, γαλλική εταιρεία παραγωγής εκδηλώσεων, εκπομπών, ταινιών και ντοκιμαντέρ. Σε συνεργασία με τον Γιώργο Πηλιχό, συγγραφέα του Άουσβιτς: Έλληνες – Aριθμός Mελλοθανάτου και έπειτα από πρόταση του Χάρη Ντάβα, διευθυντή της HDPM, ετοιμάζει ντοκιμαντέρ με θέμα την ιστορία των Εβραίων της Ελλάδας.

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave