Κώστας Λογαράς: συνέντευξη στην Μαρία Τσακίρη

Συγγραφέας του βιβλίου «Όταν βγήκε απ’ τη σκιά» – «Εκδόσεις Καστανιώτη»

Το θέμα της πνευματικής χειραγώγησης, της επιβολής δηλαδή που μπορεί να ασκήσει ένας άνθρωπος της «διανόησης» πάνω στους άλλους, το οποίο διάβασε σε άρθρο σχετικό με τη Μέριλυν και τον Άρθουρ Μίλερ, ήταν η αφορμή για να γράψει το βιβλίο του ο Κώστας Λογαράς. Το μυθιστόρημά του, όπως λέει στο Vivlio-life o συγγραφέας, «γίνεται καθρέφτης μέσα στον οποίο ο αναγνώστης μπορεί να δει πτυχές του εαυτού του και του κόσμου μας. Και αυτό, επειδή, ο ήρωάς του «αποτελεί μέρος ενός κόσμου που στηρίζεται στο «φαίνεσθαι» των πραγμάτων, όχι στην ουσία τους». Διαβάζοντας το, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται την ακριβή έννοια της «εξουσίας του Λόγου».
«… ο αυταρχικός «Λόγος» γίνεται όργανο επιβολής και εξουσίας. Η αλαζονεία του Νου μπορεί να απαξιώσει ανθρώπους, να ευτελίσει υπάρξεις, να ισοπεδώσει κοινωνίες».

• Αφορμή για να γραφτεί αυτό το μυθιστόρημα στάθηκε – όπως εξηγείτε στις σημειώσεις σας – ένα άρθρο για τη σχέση της Μέριλυν Μονρόε με τον συγγραφέα Άρθουρ Μίλερ. Ποιο σημείο του άρθρου ήταν αυτό που κέντρισε το ενδιαφέρον σας;
  « Άρθουρ Μίλερ, ο διανοούμενος που διέλυσε ψυχικά τη Μέριλυν Μονρόε» ήταν ο τίτλος του άρθρου και αναφερόταν σε μια σχέση εξουσίας του μεγάλου θεατρικού συγγραφέα πάνω στην παρορμητική Μέριλυν. Και σχολίαζε ο αρθρογράφος (αντιγράφω) « Όταν το θεατρικό του έργο “Μετά την πτώση’’, ανέβηκε στο Μπρόντγουεϊ το 1964, πολλοί θεατές το βρήκαν σοκαριστικό. Δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς ένας συγγραφέας, γνωστός για την άκαμπτη συνείδησή του και για τις υψηλές αρχές που προέτασσε, μπόρεσε να περιγράψει με τόσο σκληρό τρόπο την πρώην σύζυγό του». Αλήθεια ή όχι, πάντως το άρθρο μού κέντρισε το ενδιαφέρον να αναπτύξω το θέμα τής πνευματικής χειραγώγησης. Την επιβολή που μπορεί να ασκήσει ένας άνθρωπος της «διανόησης» πάνω στους άλλους. Με διαφορετικούς ήρωες βέβαια, στον δικό τους χώρο και τις δικές τους συγκρούσεις.
• Ερρίκος Μαλτέζος. Μιλήστε μας γι αυτόν τον «ψηλό», «λιπόσαρκο» άντρα με το «σχεδόν αδιάφορο πρόσωπο» κι ένα «στόμα που θα μπορούσε να παραμείνει σφαλιστό για μέρες…».
  Ο βασικός ήρωας είναι αρχιτέκτονας μηχανικός και συγχρόνως παρουσιάζεται ως άνθρωπος της πένας και του Λόγου. Αποτελεί την επιτομή του ατομιστή και αριβίστα. Ενός χειριστικού ανθρώπου, αμοραλιστή ο οποίος καλύπτει με ιδεολογικά επιχρίσματα τη σκοπιμότητα και τον καιροσκοπισμό του. Στην ουσία, είναι ο τύπος ανθρώπου που αναπτύχθηκε στη μεταπολίτευση και μετά και ευνοήθηκε από πολιτικές συνθήκες, κομματικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα.
• «Η αφήγηση καταγράφει την ακόρεστη δίψα του για αναγνώριση και δόξα», γράφετε. Μπορεί μόνο αυτή η δίψα να κάνει έναν άνθρωπο τόσο απρόσιτο που συμπεριφέρεται «με την ψυχρότητα αυστηρού γυμνασιάρχη»;
  Η «ψυχρότητα αυστηρού γυμνασιάρχη» που επιδεικνύει σε πρόσωπα πολύ κοντινά του, είναι ένδειξη μιας εσωτερικής ακαμψίας, μιας ψυχικής μάλλον αναπηρίας. Και η ακόρεστη δίψα για αναγνώριση και δόξα –όχι η λελογισμένη επιθυμία που, ίσα ίσα, είναι γόνιμη και δημιουργική – το εμμονικό κυνήγι της δόξας που, ωστόσο, μένει πάντα ανικανοποίητο, κρύβει μια προσωπική ανασφάλεια. Είναι η απόπειρα να καλύψει κάποιος ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Αν δεν καταφέρει να ξεπεράσει το πρόβλημά του,ταλανίζεται ο ίδιος και βασανίζει κι άλλους. Ο Ερρίκος Μαλτέζος δεν τα κατάφερε και« Ο πόλεμος μαίνονταν μέσα του».Κι ο άνθρωπος που δεν φιλιώνει με τον εαυτό του και δεν ισορροπεί εντός του, γίνεται ανηλεής, σκληρός και εκδικητικός.
• Μαρυλλίδα. Είναι το κορίτσι που γνωρίζει ο Ερρίκος και θα το ερωτευτεί. Είναι μόνο ο ανεπιτήδευτος χαρακτήρας της που τον μαγνητίζουν;
  Ο Ερρίκος βλέπει σ’ αυτήν, στοιχεία που δεν τα έχει βιώσει ποτέ στη ζωή του. Η απλότητα, η δοτικότητα, η απροσποίητη συμπεριφορά και ο αυθορμητισμός της είναι εντελώς ξένα γι’ αυτόν. Ζώντας σ’ ένα περιβάλλον, όπου η προσποίηση είναι τρόπος ζωής, εντυπωσιάζεται και επιθυμεί να κάνει κτήμα του αυτό που δεν έχει. Να το εξουσιάσει. Σαν ένα τρόπαιο που θα προστεθεί στις άλλες του επιτυχίες. Η όμορφη Μαρυλλίδα θα συμβάλλει στην προσωπική του προβολή και επίδειξη.
• Από την ορεινή Μακεδονία η ηρωίδα σας θα βρεθεί στην Πελοπόννησο ακολουθώντας τα βήματα του έρωτα. Πως όμως θα σταθεί δίπλα του όταν δεν ξέρει πώς τοποθετούνται τα σερβίτσια και δεν μπορεί να ξεχωρίσει το «εξάγει» από το«εξαγάγει»; Πόσο θα μπουν ανάμεσά τους αυτά τα «μεγάλα» για κείνον προβλήματα;
  Ο ήρωας αποτελεί μέρος ενός κόσμου που στηρίζεται στο «φαίνεσθαι» των πραγμάτων, όχι στην ουσία τους. Σημασία, γι’ αυτόν, έχει η εικόνα που δίνουμε στους άλλους, η επίφαση. Όχι ποιοι πραγματικά είμαστε. Οι άνθρωποι στην πόλη Ληθώ– που θα μπορούσε να είναι ένα οποιοδήποτε μεγάλο αστικό κέντρο– έχοντας διαρρήξει δεσμούς με τη φύση και τους φυσικούς τρόπους διαβίωσης, απεμπόλησαν, μοιραία, και τα ανθρώπινά τους χαρακτηριστικά. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Ερρίκος Μαλτέζος ο οποίος θα επιβάλει τη λήθη σε μια γήινη, χοϊκή οντότητα. Θα επιχειρήσει να αλλάξει την Μάριαν, τη συμπεριφορά της, τον τρόπο που σκέφτεται. Ως ‘πνευματικά ανώτερος’, ας πούμε, επιβάλλεται πάνω στην αυθεντική Μαρυλλίδα καταφέρνοντας να στρεβλώσει τον χαρακτήρα της. Μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία των δυο προσώπων καθώς και την πορεία του Ερρίκου προς την αναρρίχηση, ο αναγνώστης παρακολουθεί την έκπτωση της αστικής κοινωνίας τα 30, 40 τελευταία χρόνια.
• «Ο Ερρίκος πετυχαίνει να διαβρώσει της αυθεντικότητα της Μαρυλλίδας και να της επιβάλει την εξουσία του Λόγου». Μιλήστε μας γι αυτό το είδος εξουσίας και εξηγείστε μας γιατί γράφετε τη λέξη με κεφαλαίο γράμμα.
  Ο ‘λόγος’ είναι η λέξη, το επιμέρους γλωσσικό στοιχείο που εξυπηρετεί την καθημερινή επικοινωνία (‘καλημέρα’ , ‘καλησπέρα’, ‘γειά σου’). Ως «Λόγος» νοείται η Λογική σκέψη, η διεργασία τής Νου, η σύνθετη διαδικασία που δημιουργεί συστήματα αξιών (αντιλήψεις, απόψεις, ιδεολογίες). Αυτός ο αυταρχικός «Λόγος» γίνεται όργανο επιβολής και εξουσίας. Η αλαζονεία του Νου μπορεί να απαξιώσει ανθρώπους, να ευτελίσει υπάρξεις, να ισοπεδώσει κοινωνίες.
• Ο γάμος της Μέριλυν με τον Άρθουρ Μίλερ έχει χαρακτηριστεί ως «τοξικός». Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ίδιο επίθετο για τη σχέση των ηρώων σας;
  Είναι, όντως, δυο διαφορετικοί κόσμοι που δεν πετυχαίνουν το συγκερασμό τους. Ασύμπτωτοι.Η απλή Μάριαν έχοντας την αίσθηση του μέτρου, επιθυμεί να γίνει μέρος ενός όλου, να ενωθεί με τον κόσμο.Για τον Ερρίκο, μέτρο σύγκρισης των πάντων είναι ο εαυτός του. Στον καθρέφτη του βλέπει το φαντασιακότου εγώ, αρνείται να ανιχνεύσει τον σκοτεινό του εαυτό. Η παρακάτω στιχομυθία είναι ενδεικτική:
  [..] ~«Σ’ έχω μάθει, Ερρίκο. Σε παρατηρώ όπως εσύ τους ή¬ρωες των μυθιστορημάτων σου…»
  ~«Δίνομαι σ’ αυτούς. Δίνω τον χρόνο μου, τη ζωή μου».
  ~«Δεν μπορείς να είσαι όμως ούτε μια στάλα δοτικός με τους πραγματικούς ανθρώπους. Στην κανονική ζωή. Πλη¬γώνεις τους άλλους με τον πιο σκληρό τρόπο. Στο όνομα μιας απόλυτης αλήθειας που μόνο εσύ την ξέρεις αλλά για τον εαυτό σου δεν θα την ανεχόσουνα ποτέ. Προκαλείς τον φόβο στους ανθρώπους. Κανείς δεν ξέρει πότε θα ξεσπάσεις και με τι».
  ~«Με ενδιαφέρει η άποψη των άλλων».
  ~«Η επιβράβευση σε νοιάζει, το χειροκρότημα, τους αν¬θρώπους τους ίδιους τους υποτιμάς. Στο μυαλό έχεις τη δι¬κή σου προβολή. Βραβεία, γνωριμίες, ούτε καν τους ήρωες των μυθιστορημάτων σου. Ο πιο τραγικός ανάμεσά τους εί¬σαι εσύ. Πλάθεις την εικόνα του εαυτού σου. Σκηνοθετείς τη ζωή σου με ψέματα. Και είναι τρελό να σου δίνει αυτήν την αναγνώριση εκείνος που μισείς θανάσιμα».[..]
• Καθώς προχωρούσα στην ανάγνωση τόσο ο τίτλος σας με απασχολούσε. Είναι η «σκιά» του τίτλου σας η βαριά σκιά του Ερρίκου πάνω στη Μαρυλλίδα από την οποία προσπαθεί να ξεφύγει η ηρωίδα σας;
  Είναι το τούνελ μέσα απ’ το οποίο πέρασε. Από ανθρώπους σκοτεινούς κι από την πόλη Ληθώ –που μπορεί να είναι η οποιαδήποτε μεγαλούπολη- όπου κινδύνεψε να λησμονήσει τη γλώσσα της, το όνομά της, τα ριζικά στοιχεία της ύπαρξής της. Μα τελικά βγήκε στο φως. Κι αυτή είναι και η αισιόδοξη οπτική του μυθιστορήματος.
• Αν και η εποχή που πραγματεύεστε στην αρχή της ιστορίας σας είναι η εποχή της Brut και της Paco Rabanne και σε κάποιους ίσως προκαλέσει αισθήματα νοσταλγίας, δείχνει να μη διαφέρει με τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Ή μήπως διαφέρει;
  Μα, τη σημερινή εποχή περιγράφει το μυθιστόρημα: τη φθορά ενός κόσμου όπως τον ξέραμε (εκπρόσωπος του οποίου είναι ο Ερρίκος), και την απαρχή ενός άλλου με στέρεες αξίες (που βαδίζει προς αυτόν η ηρωίδα). Η πανδημία είναι το αναπότρεπτο αποτέλεσμα ενός αδιέξοδου πολιτισμού. Κι αν αυτή η συγκυρία δεν είχε συμβεί, θα έπρεπε κανείς να την επινοήσει ως στοιχείο μυθοπλασίας. Αλλά μου χαρίστηκε. Έτσι, το μυθιστόρημα γίνεται καθρέφτης μέσα στον οποίο ο αναγνώστης μπορεί να δει πτυχές του εαυτού του και του κόσμου μας.
• Πιστεύετε πως η εξουσία του Λόγου υπάρχει και στη σημερινή πληγωμένη μας κοινωνία;
  Δεν αρνούμαι ούτε τη λογική ούτε τον ορθό Λόγο (ποιος θα μπορούσε άλλωστε;) Αλλά ο στυγνός και άκρατος ‘ορθολογισμός’, η άτεγκτη Λογική συρρικνώνει το συναίσθημα αφυδατώνει την ανθρώπινη ψυχήκαι οδηγεί απαρέγκλιτα σε δογματισμούς και στερεοτυπικές αντιλήψεις. Η κατίσχυση αυτού τού ισοπεδωτικού Λόγου βρίσκεται, νομίζω, στην τεχνολογική τυποποίηση της ζωής μας,στην ανέλεγκτη διάχυση των fakenews μέσω του διαδικτύου, στην κατάργηση της ποικιλομορφίας πάνω στην οποία στηρίζεται η δημοκρατική ζωή, στην κουλτούρα της μαζικής συμπεριφοράς. Οι γραφειοκρατικές δομές εξουσίας στον Ευρωπαϊκό χώρο χτίζουν, επίσης, έναν ασφυκτικό κλοιό. Τι θα μπορούσε να είναι πέραν της στείρας λογικήςκαι της συνεχούς ανόδου οικονομικής ανάπτυξης άνευ όρων; Η Τέχνη, ο πολιτισμός, η επαναθεώρηση της σχέσης του ανθρώπου με το χρόνο, τη φύση. Η χαμένη αίσθηση ενός μέτρου.
• Υπάρχουν γυναίκες που ίσως στο πρόσωπο της ηρωίδας σας αναγνωρίσουν τον εαυτό τους. Τι θα τις συμβούλευε η Μαρυλλίδα σας;
  Με πολλή σεμνότητα θα έλεγε: «δεν είναι και τόσο εύκολο να βρει κανείς τον εαυτό του. Ψάξ’ τον όμως, κι όταν τον βρεις, ακολούθα τον». Κι η φωνή της θα ακουγότανε σαν ψίθυρος. Σαν απαύγασμα μιας οδυνηρής – αλλά απελευθερωτικής – εμπειρίας, όχι με το ύφος τής από καθέδρας συμβουλής.

Λίγα λόγια για το βιβλίο
Ο αρχιτέκτων μηχανικός Ερρίκος Μαλτέζος, υπεύθυνος μιας ομάδας για τη διάνοιξη δρόμων στην ορεινή Μακεδονία, θα γνωρίσει τη Μαρυλλίδα στο απομακρυσμένο Αλτινό και θα γοητευτεί από τον ανεπιτήδευτο χαρακτήρα της. Ερωτευμένη κι εκείνη, θα τον ακολουθήσει στην πόλη Ληθώ της Πελοποννήσου, τον τόπο καταγωγής του.
Χαρακτηριστική μορφή της μεταπολιτευτικής περιόδου ο Μαλτέζος, θα αναπτύξει έντονη κοινωνική δραστηριότητα, θα ικανοποιήσει «συγγραφικές» φιλοδοξίες και θα εμπλακεί ενεργά στην πολιτική ζωή, υποστηρίζοντας, θεωρητικά τουλάχιστον, προοδευτικές πεποιθήσεις και ιδέες.
Η αφήγηση καταγράφει την ακόρεστη δίψα του για αναγνώριση και δόξα. Παράλληλα, παρακολουθεί τη δυσκολία της Μαρυλλίδας να προσαρμοστεί στο ασφυκτικό περιβάλλον του νότου∙και να κατανοήσει μια αντίληψη ζωής που είναι έξω από την αρχέγονη δική της. Ο Ερρίκος πετυχαίνει να διαβρώσει την αυθεντικότητα της Μαρυλλίδας και να της επιβάλει την εξουσία του Λόγου.
Στο μυθιστόρημα αντιπαρατίθενται δύο κόσμοι: η αλαζονεία της γνώσης και η γήινη οπτική μιας φυσικής οντότητας. Η Μαρυλλίδα θα παλέψει να βρει τον εαυτό της χάρη στην αμετάβλητη σχέση της με τη γη, τη φύση, το χώμα. Ο Ερρίκος όμως είναι αμφίβολο αν τελικά θα διασωθεί από τον δικό του άγονο κόσμο.

Βιογραφικό
Ο Κώστας Λογαράς γεννήθηκε στην Πάτρα. Έχει γράψει ποίηση, πεζογραφία, δοκίμιο, θέατρο. Το μυθιστόρημα Τα πουλιά με το μαύρο κολάρο (2017) τιμήθηκε με το βραβείο The Athens Prize for Literature, ενώ ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Πεζογραφίας του περιοδικού Κλεψύδρα (βραχεία λίστα) και για το Βραβείο Public στην κατηγορία Ελληνικό Μυθιστόρημα (στα δέκα επικρατέστερα). Το μυθιστόρημα Ερημιά στο βλέμμα τους (2008) εντάχθηκε στη βραχεία λίστα του Κρατικού Βραβείου Μυθιστορήματος. Το λιμπρέτο του Σπίτια της μνήμης, σπίτια της σιωπής παρουσιάστηκε σε μουσική-σκηνοθεσία Θάνου Μικρούτσικου (1988). Το θεατρικό του έργο Η τελευταία μάσκα – Fallimento ανεβάστηκε από τον Θόδωρο Τερζόπουλο και τη θεατρική ομάδα Άττις (2006). Συνεργάστηκε ως αρθρογράφος με τις εφημερίδες Τα Νέα, Το Βήμα και Πελοπόννησος, με το περιοδικό Διαβάζω, με το ηλεκτρονικό περιοδικό Ο Αναγνώστης, με το protagon.gr κ.ά. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά.

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save