Συγγραφέας του βιβλίου «54 Ημέρες – Η πολιορκία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης» – Εκδόσεις «Κέδρος

Φως στην πολιορκία και την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ρίχνει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του και την προσωπική του έρευνα ο Βασίλης Τσιάμης, προσπαθώντας να προσεγγίσει τη δύσκολη -τόσο για τον ιστορικό όσο και για τον ερευνητή και συγγραφέα – περίοδο του Βυζαντίου. Όπως λέει στο Vivlio-life ο συγγραφέας «έχουμε διδαχθεί την καθωσπρέπει πλευρά της Ιστορίας. Τη μαλακωμένη». «Προσωπικά, θα ήμουν διατεθειμένους να ανεχθώ κάποιους «εξωραϊσμούς» της ιστορικής αλήθειας στο όνομα της πιο καλής συνύπαρξης των ανθρώπων. Όταν όμως για να επιτευχθεί αυτό βλέπω να αδικούνται όσοι έκαναν το καθήκον τους και ειδικά ο τελευταίος αυτοκράτορας, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, τότε θα ταχθώ με την ιστορική αλήθεια και θα αρνηθώ κάθε «εξωραϊσμό».

  • «Οι 54 Ημέρες» είναι το πρώτο σας βιβλίο. Ένα ιστορικό μυθιστόρημα που ρίχνει φως στο κορυφαίο ιστορικό γεγονός της «Άλωσης». Πώς ξεκίνησε η ιδέα αυτού του απαιτητικού εγχειρήματος;
    Τυχαία. Πριν από πολλά χρόνια, όταν άκουσα σε μια συνέντευξή της τη μεγάλη μας βυζαντινολόγο-ιστορικό κυρία Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ να ισχυρίζεται ότι δεν υπήρχε ολόψυχη κινητοποίηση των κατοίκων προς υπεράσπιση της Κωνσταντινούπολης. Μου έκανε εντύπωση. Επίσης η επίσημη εκδοχή της ιστορίας είχε πολλά κενά, που άφηναν αναπάντητα πολλά ερωτήματα. Φράσεις όπως «κάλλιον ειδέναι [στην Πόλη] φακιόλιον Τούρκικον παρά καλύπτραν λατινικήν» αυτόχρημα για μένα έχρηζαν περαιτέρω διερεύνησης. Ο καθηγητής μου στο πανεπιστήμιο, αείμνηστος Δημήτρης Λιαντίνης, συχνά αναφερόταν στο γεγονός ότι η Κωνσταντινούπολη είχε ξεμείνει από στρατιώτες και πως ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος προδόθηκε σχεδόν από όλους. Τέλος, ο αείμνηστος αρθρογράφος και διανοούμενος Ηλίας Μπαζίνας είχε θέσει επιγραμματικά πολλά ερωτήματα γύρω από την Άλωση και την απροθυμία των Ελλήνων να μάθουν το τι συνέβη, ως στοιχείο αυτοκριτικής. Αυτό ήταν. Ξεκίνησα να διαβάζω. Το ένα βιβλίο έφερνε το άλλο και οι απορίες πλήθαιναν. Όταν τα διαβάσματά μου έγιναν πιο συστηματικά κάποια στιγμή ο όγκος των πληροφοριών ήταν τόσο μεγάλος που έπρεπε με κάποιον τρόπο να ταξινομηθεί, να μπει σε μια σειρά. Να βγουν κάποια συμπεράσματα. Τότε γεννήθηκε και η αμυδρή, στην αρχή, ιδέα της συγγραφής του βιβλίου.
  • Είναι, όμως, κι ένα μυθιστόρημα που κρύβει μέσα του μεγάλη έρευνα. Πόσο εύκολο είναι να ισορροπήσει ο συγγραφέας ανάμεσα σε μια εντυπωσιακή βιβλιογραφία και αναρίθμητες πηγές;
    Προχωρά κανείς όπως μέσα σε βαθιά ομίχλη. Βήμα βήμα. Προσεκτικά. Εξασφαλίζεις ότι είσαι σταθερός στο βήμα σου και προχωράς στο επόμενο. Λαμβάνεις υπόψη τις προσωπικές επιθυμίες, τάσεις, αντιπάθειες ή συμπάθειες των προσώπων που ήταν οι πρωταγωνιστές ή έχουν γράψει τις πηγές. Επίσης η οπτική του κάθε ιστορικού και η σχολή της οποίας εκπρόσωπος είναι ο ιστορικός. Σύγκριση των πηγών και των ερμηνειών και των αφηγημάτων του κάθε συμβάντος. Ειδικά στην περίπτωση της άλωσης είναι, όπως το είπατε, εντυπωσιακή η βιβλιογραφία και αναρίθμητες οι πηγές. Οφείλεις, αν θες να είσαι τίμιος με τον εαυτό σου, να ρωτάς και να αμφιβάλλεις για το καθετί. Είναι και το Βυζάντιο από μόνη της μια περίοδο δύσκολη για τον ιστορικό, τον ερευνητή και το συγγραφέα. Βέβαια υπάρχουν και οι βολικές αναγνώσεις αλλά αυτό ουδόλως με απασχόλησε ποτέ. Βασικό μέλημα της Ιστορίας είναι να μη διαστρεβλώνει. Επίσης σημαντικό να μην αποβλακώνει με ψέματα και μύθους. Να αποκαθιστά την αλήθεια πρωτίστως για τους αδικημένους και να αποδίδει στους προδότες ή σε όλους όσοι δεν έκαναν τον καθήκον τους τον ψόγο. Το να μαλακώνουμε τα πράματα το δέχομαι μόνο όταν είναι να συμβιώνουν ειρηνικά οι άνθρωποι μεταξύ τους. Κάθε άλλη προσπάθεια εξωραϊσμού των πραγματικών ιστορικών γεγονότων συνιστά κατάφωρη αδικία εις βάρος εκείνων που θυσιάστηκαν κάνοντας το καθήκον τους.
  • Από τη μια η ιστορία και από την άλλη η μυθιστοριογραφία. Ποιοι είναι οι επινοημένοι ήρωες που τοποθετήσατε δίπλα στους πρωταγωνιστές ήρωες της πολιορκίας και της άλωσης της Κωνσταντινούπολης;
    Ο Βασίλειος ο Αντιγραφέας, η Παναγιώτα-Μυρό, η Δρακοντώ, το ζεύγος Φραγκόπουλου, οι μάγισσες, οι απλοί άνθρωποι, ο κυρ Βάδιος Κυρίνος. Όλοι έχουν όμως ένα συμβολισμό πίσω τους. Δεν βοηθάνε μόνο στη συνοχή της ιστορίας αλλά εκφράζουν και τη γενικότερη παρακμή που μάστιζε τη Βασιλεύουσα. Τη γενική δεισιδαιμονία που τρεφόταν από τις προφητείες. Ήδη από τον 6ο αιώνα υπήρχαν προφητείες, τότε ήταν όμως αισιόδοξες. Τώρα προφήτευαν το τέλος της Πόλης, το τέλος του κόσμου και της Ιστορίας και μαζί τη Δεύτερη Αποκάλυψη και την έλευση του Αντιχρίστου. Δεισιδαιμονία, μιζέρια, διχόνοια, άφατο θεολογικό μίσος, φτώχεια, κακομοιριά μάστιζαν την Κωνσταντινούπολη, την Πόλη των Πόθων. Το πνεύμα και το κλίμα της εποχής το εξυπηρετούν δίπλα στους πρωταγωνιστές ήρωες οι επινοημένοι χαρακτήρες και αντι-ήρωες του μυθιστορήματος.
  • Κάθε συγγραφική προσπάθεια σε κορυφαία ιστορικά γεγονότα προσθέτει επιπλέον στοιχεία στην επίσημη ιστορία. Τι επιπλέον θα μάθουμε μέσα από τις «54 Ημέρες» και σε ποιο κεφάλαιο θα δούμε να ρίχνετε περισσότερο φως;
    Σε όλο το βιβλίο προσπάθησα να φωτίσω άγνωστες πτυχές της περιόδου εκείνης. Ενδεικτικά, οι προσπάθειες του Βησσαρίωνα για γεφύρωση του Σχίσματος με το χειρόγραφο του Μεγάλου Βασιλείου, το Κατ’ Ευνομίου. Η Ένωση με τη Δυτική Εκκλησία δεν ήταν κάτι το αδύνατο, όπως έχει καθιερωθεί. Απλώς ήθελε άλλη θέαση της πραγματικότητας και των συνθηκών της εποχής. Επίσης, διάχυτη είναι σε όλο το βιβλίο ότι η σύγχρονη Ελλάδα υπάρχει προπάντων χάρη σε έναν πολύ μεγάλο ήρωα, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Έτσι έζησε ο ελληνισμός, στην πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας του. Αλλά και το Ισλάμ και ο Μεχμέτ Β’ παρουσιάζονται ακριβοδίκαια και στις σωστές διαστάσεις. Δεν ήταν οι αιμοσταγείς κακοί της ιστορίας. Υπήρχε ένας πολιτισμός που δεν ήταν αμελητέος πόσω μάλλον να τον υποτιμά κανείς. Τέλος, στην Ιταλία, ήδη πριν από την Άλωση, επικράτησε ενθουσιασμός από την ανακάλυψη του αρχαίου κόσμου. Η όλη αυτή ατμόσφαιρα στους κύκλους της διανόησης έδωσε ισχυρή ώθηση στην αναγέννηση της ελληνικότητας. Έχουμε τον Μοριά με τον Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα, έχουμε τη Θεσσαλονίκη με τον άγιο Καβάσιλα όπου παρατηρείται η πνευματική αυτή ελληνική αναγέννηση.
    Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος – Δραγάσης. Πόσες μέρες και νύχτες ακολουθούσατε τα βήματα του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα μέχρι το τέλος του;
    Ατελείωτες. Ο μαρτυρικός και μοναχικός βασιλιάς αποτελεί μια τόσο συγκινησιακή και δραματική μορφή, σπάνια στα παγκόσμια χρονικά, που σε συνεπαίρνει. Η Ιστορία γενικά είναι από αρκετά έως αφόρητα άδικη απέναντι στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Η επιλογή του να μείνει να πολεμήσει, τη στιγμή που όλοι τον συμβούλευαν να φύγει αποτελεί μνημείο αυτοθυσίας. Δύσκολα όμως, πολύ δύσκολα, μπορεί η ιστορική μνήμη να ενθυμηθεί μορφή που να συνέβαλε περισσότερο από τον «Μαρμαρωμένο Βασιλιά» στον να υφίσταται σήμερα Ελλάδα, όπως την ξέρουμε. Ναι μεν προσπάθησε να επιβάλλει την Ένωση των Εκκλησιών, πράγμα που τον δαιμονοποιεί και τον τερατοποιεί, αλλά μόνος του ο βασιλιάς αποφάσισε σχεδόν μόνος του τι θα έγραφε η ιστορία. Έγραψε όχι.
    Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο που οι Έλληνες έχουμε διδαχθεί στο μάθημα της Ιστορίας. Μέχρι πού ακολουθείτε ως συγγραφέας την επίσημη καταγραφή και σε ποια σημεία ανατρέπετε με τα γραφόμενά μας αυτά που μας δίδαξαν;
    Έχουμε διδαχθεί την καθωσπρέπει πλευρά της Ιστορίας. Τη μαλακωμένη. Η γενιά μου, στο Γυμνάσιο, διδασκόταν ότι πολέμησαν μόνο Βυζαντινοί και ότι οι Λατίνοι απουσίαζαν. Θεωρούσαμε ως πιο σημαντική την άλωση του 1204, που ουσιαστικά δεν ήταν άλωση, και το καθαυτό γεγονός της άλωσης το υποβαθμίζαμε για λόγους «ανωτέρας βίας». Η επίσημη καταγραφή ανέκαθεν χώλαινε, ανάλογα με την ιδεολογική προσέγγιση της εκάστοτε κυβέρνησης. Ακολουθώ την επίσημη καταγραφή μέσα από τις πηγές και με σεβασμό στο τι πραγματικά συνέβη. Απλώς καταγράφω τα αυτονόητα. Προσωπικά, θα ήμουν διατεθειμένους να ανεχθώ κάποιους «εξωραϊσμούς» της ιστορικής αλήθειας στο όνομα της πιο καλής συνύπαρξης των ανθρώπων. Όταν όμως για να επιτευχθεί αυτό βλέπω να αδικούνται όσοι έκαναν το καθήκον τους και ειδικά ο τελευταίος αυτοκράτορας, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, τότε θα ταχθώ με την ιστορική αλήθεια και θα αρνηθώ κάθε «εξωραϊσμό».
    Μεχμέτ Β’. Είναι ο νεαρός σουλτάνος που οργάνωσε μεθοδικά και πειθαρχημένα την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Πώς αποδώσατε αυτό τον χαρακτήρα και για ποιο στοιχείο της προσωπικότητάς του επιμείνατε αναζητώντας επιπλέον πληροφορίες;
    Καταρχήν ο Μεχμέτ ήταν νεαρός. Σε μια ηλικία που σήμερα, τόσα χρόνια μετά, τη θεωρούμε κατάλληλη μόνο για αθλητές και για σπουδές. Και ο νεαρός σουλτάνος ηγούνταν μιας τεράστιας αυτοκρατορίας. Ο χαρακτήρας του είχε πολλές ιδιορρυθμίες. Και γεμάτος αντιφάσεις. Ο Μεχμέτ θεωρείται κορυφαία προσωπικότητα – και δικαίως. Ευφυής, με ακόρεστη όρεξη να μάθει, μιλούσε ξένες γλώσσες, αλλά ήταν κρυψίνους, μυστικοπαθής. με πολλά προσωπικά ελαττώματα. Ήταν οπλισμένος με επιμονή και υπομονή και είχε σπάνια αντοχή στις αναποδιές της τύχης. Δεν ξεχνούσε όμως ποτέ. Είχε να αντιμετωπίσει και τους «εσωτερικούς» εχθρούς της αυλής του, που του δημιουργούσαν συνεχώς προβλήματα. Κατάφερε όμως να τους υπερκεράσει όλους. Τον απασχολούσε πολύ το τι θα έγραφε για αυτόν η Ιστορία. Πώς θα τον κατέγραφε. Ποια θα ήταν η θέση του ονόματός του στο πέρασμα των αιώνων. Είδε την Κωνσταντινούπολη παραπάνω από ερωμένη, ένα απωθημένο ή γινάτι. Για τον Μεχμέτ η κατάκτησή της ήταν το κατόρθωμα εκείνο που θα τον τοποθετούσε στον ανθό των μεγάλων της ιστορίας.
    Στην ανάγνωση συναντούμε και σημαντικές γυναίκες. Μεταξύ τους, η Αντιγόνη, η Μανφρεντίνα, η Δρακοντώ, η Άννα Νοταρά. Ποια από αυτές τις ηρωίδες θα παίξει το πιο σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής σας;
    Κατ’ ουσίαν καμία. Στην πλειονότητά τους συνθλίβονται από τη σκληρή πραγματικότητα. αλλά Κάθε ηρωίδα, διαφορετικής τάξεως και προελεύσεως, εκλαμβάνει διαφορετικά τα γεγονότα αλλά καμία δεν υπερβαίνει το στενό οπτικό της πεδίο διότι είτε δεν αντιλαμβάνεται τη μεγάλη εικόνα, είτε την αντιλαμβανόταν αλλά τα περιθώρια δράσης και επηρεασμού ήταν ελάχιστα. Κινούνται σύμφωνα με το γενικότερο κλίμα της εποχής, που ήταν φιλότουρκο, λιγότερο ή περισσότερο η καθεμία. Η πατρικία Μανφρεντίνα ίσως να ήξερε κάτι παραπάνω, να είχε συνειδητοποιήσει τι συμβαίνει πραγματικά και πού πάει το πράμα, και για αυτό ίσως να έβλεπε και τη ματαιότητα κάθε αντίστασης. Οπότε αφέθηκε να παρασυρθεί πλήρως από τα συναισθήματά της. Με τις πράξεις της θεωρεί ότι εκδικείται τον Παλαιολόγο, προσπερνώντας τον ως παρωχημένο κι εκφραστή μιας παλιάς εποχής. Ότι η είναι με τους νικητές. Η ίδια αυτοδιαψεύδεται στη συνέχεια, καταφεύγοντας στη Δύση η οποία υποτίθεται της ήταν μισητή. Στη Δύση κατέφυγε και η Άννα Νοταρά, κόρη του μεγαδούκα Λουκά Νοταρά, ηγέτη των ανθενωτικών. Αν η Άννα Νοταρά παντρευόταν τον Κωνσταντίνο ίσως να υπήρχε και διαφορετική εξέλιξη των γεγονότων. Αλλά τα αν είναι απαγορευτικά στην Ιστορία.
  • Οι αρχόντισσες της Πόλης ήταν πολύ επιρρεπείς στα μάγια, στην αστρολογία και στις δεισιδαιμονίες…», γράφετε. Δώστε μας μερικά στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνά σας.
    Ήταν η γενική δεισιδαιμονία. Αυτό ήταν το κλίμα στην Κωνσταντινούπολη της εποχής. Δεισιδαιμονία, μιζέρια, φτώχεια, άφατο θεολογικό μίσος, διχόνοια, κακομοιριά. Από το απλό σπάσιμο μιας κούπας, μέχρι τη διάταξη των σύννεφων στον ουρανό ή το κακοσφάξιμο ενός ζώου και το πέταγα των πτηνών τα πάντα ήταν οιωνοί. Παρόλο που η επίσημη Εκκλησία τα πολεμούσαν όλα αυτά, εντούτοις ήταν πραγματικότητα άρρηκτα συνδεδεμένη με την καθημερινότητα. Θα ήθελα εδώ να πω ότι αδικούμε πολύ το μεσαίωνα σε αυτό το σημείο. Ας κοιτάξουμε σήμερα. Μήπως δεν ισχύουν τα ίδια και χειρότερα, απλώς με διαφορετικό, καλύτερο «αμπαλάρισμα»; Γεμάτος ο δημόσιος βίος από μελλοντολόγους κάθε είδους. Ανέκαθεν αυτά τα πράματα ασκούσαν γοητεία στους ανθρώπους και θα συνεχίσουν να ασκούν.
    Μέσα από την ιστορία σας μπαίνουμε και στο πιο γνωστό καπηλειό της Κωνσταντινούπολης. Δώστε μας κάποιες πληροφορίες για το «Τρύπιο βαρέλι» και τον ιδιοκτήτη του Φραγκόπουλο.
    Τα καπηλειά ανέκαθεν ήταν συνυφασμένα με την ιστορία και την καθημερινότητα της Κωνσταντινούπολης. Εκεί κρίνονταν τα πάντα. Ζυμώσεις, διεργασίες, ανταρσίες και επαναστάσεις ξεκινούσαν συνήθως από τα καπηλειά της Πόλης. Το «Τρύπιο Βαρέλι» υπήρχε στην Κωνσταντινούπολη ως ονομασία αλλά η ιδιοκτησία του και τα πρόσωπα που συχνάζουν επί το πλείστον είναι επινοημένα. Ενώ υπήρχε αυστηρή νομοθεσία για την πορνεία και τους όρους λειτουργίας των καπηλειών και η Εκκλησία ήταν αρνητικά διακείμενη διαχρονικά, εντούτοις τα καπηλειά δεν έχασαν ποτέ την κοινωνική τους δυναμική. Ο Φραγκόπουλος σημαίνει ο γιος, ο απόγονος του Φράγκου, του δυτικού, του ξένου. Είναι συμβολικό το όνομα και προσπαθώ να δείξω το χαρακτήρα του νέου κόσμου που τότε ξημέρωνε και την αντικατάσταση των παλιών αξιών με τις καινούργιες «θεότητες» του χρήματος και του εμπορίου.

Λίγα λόγια για το βιβλίο
Κωνσταντινούπολη, 1452-1453. Ο νεαρός σουλτάνος Μεχμέτ Β’ οργανώνει μεθοδικά και πειθαρχημένα την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης η οποία υπήρξε ανέκαθεν ο διακαής πόθος των μουσουλμάνων. Απέναντί του, ο τελευταίος αυτοκράτορας της υπερχιλιετούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος-Δραγάσης. Από την ημέρα που ο βασιλιάς απαντά αρνητικά στην πρόταση συνθηκολόγησης του σουλτάνου, ξεκινούν οι 54 ημέρες της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης. Παράλληλα, στο Τρύπιο Βαρέλι, το πιο γνωστό καπηλειό στην Κωνσταντινούπολη, ξεδιπλώνεται ένα ψηφιδωτό με σκοτεινούς χαρακτήρες – ραδιούργους, φοβισμένους, ατρόμητους και άπληστους – που τα όνειρά τους συνθλίβονται και η ζωή τους σβήνει στα τείχη της Πόλης. Ένα μυθιστόρημα για την πορεία της σύγκρουσης των δύο μεγάλων πρωταγωνιστών του κοσμοϊστορικού γεγονότος της πτώσης της Βασιλεύουσας.

Βιογραφικό
Ο Βασίλης Τσιάμης γεννήθηκε το 1971. Σπούδασε στο Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ζει στην Αθήνα και εργάζεται ως διορθωτής κειμένων. Οι 54 ημέρες – Η πολιορκία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης είναι το πρώτο βιβλίο του.

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave