Γιώτα Κοντογεωργοπούλου: συνέντευξη στη Μαρία Τσακίρη

Συγγραφέας του βιβλίου Σσαμπάτ – Εκδόσεις Bell

Μία λέξη που ξεκινά με δυο σσ, γράμματα που την κάνουν να λειτουργεί πολύ δυνατά στο μάτι και στο συναίσθημα, μία μέρα ξεχωριστή, ένας τόπος όμορφος κι ένας τόπος εφιαλτικός: Σσαμπάτ – Σάββατο – Ιωάννινα – Άουσβιτς. Όλα αυτά τα στοιχεία δένουν αρμονικά στο αστυνομικό αλλά με κοινωνικές προεκτάσεις μυθιστόρημα της Γιώτας Κοντογεωργοπούλου, με την εξαφάνιση μιας γυναίκας και τη δολοφονία μίας δεύτερης να μας κρατούν σε αγωνία στην έντονη πλοκή. Μια ιστορία από την οποία μαθαίνουμε λεπτομέρειες για τον εκτοπισμό 1870 Ρωμανιωτών Εβραίων ανήμερα της 25ης Μαρτίου 1944. Όπως λέει στο Vivlio-life η συγγραφέας, πρόκειται για την «παλαιότερη κοινότητα Εβραίων στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν από τα ελληνιστικά χρόνια και ονομάστηκαν επί Βυζαντίου «Ρωμανιώτες. Από την πρώτη στιγμή υιοθέτησαν την ελληνική γλώσσα, εμπνεύστηκαν από τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό και τις παραδόσεις και, συνδυάζοντάς τα έθιμα της περιοχής με τα δικά τους έθιμα, δημιούργησαν τη μοναδική ελληνο-εβραϊκή παράδοση».

• Μια άγνωστη λέξη για μας τους Έλληνες αναγνώστες επιλέξατε ως κεντρικό τίτλο του μυθιστορήματός σας. Το πόσο σημαντική είναι η έννοιά της θα πρέπει να μας το εξηγήσετε εσείς.
  To Σσαμπάτ είναι το Σάββατο των Εβραίων. Η, κατ΄ αυτούς, έβδομη μέρα της εβδομάδας, η μέρα δηλαδή που ο θεός ξεκουράστηκε από τη δημιουργία του κόσμου. Σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση, τη μέρα αυτή ο άνθρωπος πρέπει να αναπαύεται απέχοντας από κάθε είδους εργασία ή δημιουργία, να απαλλάσσεται από τις καθημερινές έγνοιες και να ασχολείται μόνο με την καλλιέργεια του πνεύματος και του εσωτερικού του κόσμου. Επέλεξα αυτό τον τίτλο επειδή ο εκτοπισμός των Εβραίων στα Γιάννενα, στις 25 Μαρτίου του 1944, ανήμερα του Ευαγγελισμού, έγινε ξημερώνοντας Σάββατο, ήταν δηλαδή Σσαμπάτ. Το Σάββατο «παίζει» γενικότερα μέσα στο βιβλίο, καθώς όλα τα σημαντικά γεγονότα και στο σήμερα γίνονται Σάββατο. Επέλεξα αυτό τον τίτλο κυρίως επειδή αποτυπώνει το πνεύμα του βιβλίου, το οποίο διαπραγματεύεται το θέμα της διαφορετικότητας, των προκαταλήψεων και του ρατσισμού, αλλά και τα τραύματα που καθορίζουν τις ζωές μας, μηδέ του έρωτα εξαιρουμένου. Τον επέλεξα ωστόσο και επειδή είναι μια λέξη η οποία γραφόταν με δύο σσ προφανώς προς αποτύπωση στα ελληνικά του sh. Αυτή η γραφή η τόσο περίεργη, κάνει τη λέξη να λειτουργεί πολύ δυνατά στο μάτι και στο συναίσθημα.
• Να μας δώσετε και μια εικόνα από τις δραστηριότητες των Εβραίων αυτή τη σημαντική έβδομη μέρα της εβδομάδας εφόσον σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση ο άνθρωπος πρέπει να αναπαύεται το Σάββατο απέχοντας από κάθε είδους εργασία ή δημιουργία;
  Όταν ήταν Σσαμπάτ οι Εβραίοι στα Γιάννενα διέκοπταν κάθε εργασία. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν άναβαν ποτέ φωτιά. Ακόμη και το μαγκάλι για να ζεσταίνονται, περίμεναν να τους το ανάψει ο χριστιανός γείτονας. Το τελετουργικό ξεκινούσε από την παραμονή το απόγευμα οπότε και σταματούσε κάθε εργασία. Στις εβραϊκές γειτονιές ο τελάλης κάθε Παρασκευή απόγευμα σήμαινε την «Ώρα για Σσαμπάτ». Oι Eβραίοι έκλειναν τα καταστήματά τους, οι γυναίκες ολοκλήρωναν τις οικιακές δουλειές, το φαγητό είχε ήδη ετοιμαστεί, τα καντήλια είχαν ανάψει λίγο πριν το ηλιοβασίλεμα. Οι άντρες πήγαιναν στο Συναγώι, όπως έλεγαν την Συναγωγή και επέστρεφαν στα σπίτια για το δείπνο του Σσαμπάτ. Με βάση το τελετουργικό, ευλογούσαν το κρασί και εύχονταν στα παιδιά μια καλή τύχη.
  Η μέρα του Σαββάτου ήταν γενικότερα μέρα χαλάρωσης. Βόλτες στη λίμνη και επισκέψεις σε σπίτια ήταν μέσα στο πρόγραμμα.
• Η φωτογραφία εποχής που κοσμεί το εξώφυλλο σε συνδυασμό με τον τίτλο, παραπέμπει, ίσως, σε ένα κοινωνικό μυθιστόρημα. Ωστόσο, η υπόθεση του Σσαμπάτ είναι αστυνομική. Δώστε μας μια γεύση της πλοκής.
  Ναι είναι αλήθεια. Με τον εκδότη της Bell, το Χάρη Νικολακάκη, είπαμε να τολμήσουμε ένα ανατρεπτικό εξώφυλλο, το πιο ανατρεπτικό από τα πολλά και πολύ ωραία που είχε σχεδιάσει και μας είχε προτείνει η Άννα Σταθοπούλου. Ανατρεπτικό υπό την έννοια δεν είναι καθόλου συνηθισμένο κάτι τέτοιο για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Αν το προσέξετε λίγο καλύτερα θα δείτε ότι η φωτογραφία και το ύφος αυτών που εικονίζονται παραπέμπει λίγο σε Αmerican Gothic, δεν είναι δηλαδή μια κλασική φωτογραφία από το παρελθόν. Είναι λίγο άγρια τα βλέμματα και οι εκφράσεις παγωμένες. Έπειτα στο βιβλίο αυτή η εικόνα δένει με την πλοκή που αφορά τους Εβραίους και τον εκτοπισμό τους που είναι ένας σημαντικός κορμός της ιστορίας που διαδραματίζεται στο σήμερα. Πέραν αυτών ωστόσο, το αστυνομικό βιβλίο θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια μορφή του σύγχρονου κοινωνικού βιβλίου υπό την έννοια ότι διαπραγματεύεται μεγάλα και σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Στην περίπτωση του Σσαμπάτ θα έλεγα ότι προσπάθησα να παντρέψω αυτά τα δύο είδη, καθώς και τα δύο έχουν επίκεντρο τον άνθρωπο, τις ανάγκες και τα σκοτάδια του.
  Η ιστορία του βιβλίου κινείται ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, από το 1944 και τον βίαιο εκτοπισμό των Εβραίων των Ιωαννίνων από τους Ναζί, μέχρι δύο διαφορετικές ιστορίες φόνων και εξαπάτησης, η μία στη Σύρο πριν από 26 χρόνια και η άλλη στο Βόλο πριν από 15 χρόνια, φτάνοντας σε δύο εγκλήματα και μια εξαφάνιση που συγκλονίζουν τα Γιάννενα σήμερα αλλά και την πολιτική ζωή του τόπου.
  Όλα ξεκινούν με μια εξαφάνιση στο σήμερα, μέσα στο κάστρο των Ιωαννίνων, όπου βρίσκεται και το βιβλιοπωλείο «Το Υπόγειο» που στεγάζεται σε ένα παλιό εβραϊκό σπίτι.
• «Αν δεν ελέγξεις το μυαλό σου κάποιος άλλος θα το κάνει». Μία πρόταση πάνω από τα πρόσωπα της φωτογραφίας εξωφύλλου. Δεν μπήκε τυχαία εκεί…
  Όχι, δεν μπήκε καθόλου τυχαία εκεί. Τα παιχνίδια του μυαλού και της χειραγώγησής του, αποτελούν έναν εκ των βασικών αξόνων της ιστορίας. Και της ίδιας της ζωής θα έλεγα.
• Η αλήθεια είναι πως θα θέλαμε να μάθουμε και κάτι παραπάνω για την οικογένεια που βλέπουμε στο εξώφυλλο, επειδή το πρώτο που σκεφτόμαστε είναι, πως, η φωτογραφία αυτή έχει άμεση σχέση με τους ήρωές σας.
  Ο καθένας στο εξώφυλλο νομίζω ότι αναγνωρίζει διαφορετικά πρόσωπα της ιστορίας και αυτό είναι ένα από τα ωραία παιχνίδια με τον αναγνώστη. Εγώ σε ό,τι με αφορά, θα σας παραπέμψω στην πρόταση που λέγαμε παραπάνω. Στη φωτογραφία του εξωφύλλου δεν βλέπω μια οικογένεια, αλλά τρία διαφορετικά πρόσωπα που εμπλέκονται με την ιστορία των Εβραίων. Εβραία στα δικά μου μάτια, είναι μόνο η κοπέλα στη μέση. Το παιδί και ο άνδρας σηματοδοτούν άλλα πράγματα και έχουν σχέση μεταξύ τους, αλλά δεν μπορώ να το πω γιατί θα κάνω spoiler.
• Ιωάννινα, Σάββατο 25 Μαρτίου 1944. Αργία για τους Εβραίους, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, για τους Ορθόδοξους χριστιανούς της πόλης. Ας γυρίσουμε τον χρόνο σ’ εκείνη τη χιονισμένη μέρα, να δούμε τι κατέγραψε η ιστορία.
  H ιστορία κατέγραψε τον άγριο εκτοπισμό των Ρωμανιωτών Εβραίων. Οι Ρωμανιώτες είναι η παλαιότερη κοινότητα Εβραίων στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν από τα ελληνιστικά χρόνια και ονομάστηκαν επί Βυζαντίου «Ρωμανιώτες». Από την πρώτη στιγμή υιοθέτησαν την ελληνική γλώσσα, εμπνεύστηκαν από τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό και τις παραδόσεις και, συνδυάζοντάς τα έθιμα της περιοχής με τα δικά τους έθιμα, δημιούργησαν τη μοναδική ελληνο-εβραϊκή παράδοση. Οι σχέσεις τους με τους ντόπιους ήταν αρμονικές. Τα Γιάννενα ήταν το αδιαμφισβήτητο κέντρο του ρωμανιώτικου εβραϊσμού. Oι συνοικίες των Εβραίων εντός και εκτός του κάστρου, αποκλείστηκαν τα ξημερώματα της 25ης Μαρτίου από άνδρες της 4ης SS μεραρχίας τεθωρακισμένων της αστυνομίας, άνδρες του κλιμακίου μυστικής στρατιωτικής αστυνομίας των Ιωαννίνων, αλλά και από άνδρες των μονάδων του 22ου σώματος ορεινών καταδρομών. Στις πέντε το πρωί ανακοινώθηκε στον εκπρόσωπο της εβραϊκής κοινότητας ότι εντός δύο ωρών όλοι οι Εβραίοι, άντρες, γυναίκες και παιδιά, έπρεπε να βρίσκονται σε δύο συγκεκριμένα σημεία δίπλα στη λίμνη.
  Λίγο πριν τις 8 το πρωί όλοι σχεδόν οι Εβραίοι βρίσκονταν συγκεντρωμένοι στα οριζόμενα σημεία. Μέχρι τις 10 το πρωί 1.870 Εβραίοι είχαν ήδη επιβιβαστεί σε 97φορτηγά και μεταφέρονταν μέσω Τρικάλων, στη Λάρισα, και εν συνεχεία με τρένο, κάτω από άθλιες συνθήκες, στο Άουσβιτς. Κάποιοι πέθαναν στη διαδρομή από το κρύο και την κακουχία.
• «Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται», καταλήγει το οπισθόφυλλο του βιβλίου. Να δούμε μαζί αυτό που φαίνεται και ποια στιγμή θα ανατραπούν τα πάντα στη συγκλονιστική σας ιστορία;
  Η ιστορία έχει πολλά παρακλάδια και πολλές ανατροπές από την αρχή μέχρι το τέλος. Αυτό που φαίνεται, ανατρέπεται πολύ σύντομα και δίνει τη θέση του σε μια άλλη ανατροπή, σε αυτό που δεν φαίνεται. Επί της ουσίας έχουμε την παρέα ενός βιβλιοπωλείου η οποία αποτελείται από συγγραφείς, καθηγητές πανεπιστήμιου και φοιτητές. Το βιβλιοπωλείο βρίσκεται μέσα στο κάστρο των Ιωαννίνων και απέναντι από το σπίτι του Σωτήρη Βάσιου ο οποίος είναι μια προσωπικότητα εμπνευσμένη από ένα πραγματικό πρόσωπο που μου είχε δώσει κάποτε μια συνέντευξη. Ο Σωτήρης ντύνεται με γυναικεία ρούχα, έχει παρενδυτικό φετιχισμό και ζει με τη θρησκόληπτη μάνα του. Είναι γνωστός στην πόλη ως «ο Ντυμένος». Αυτή η μικρή κοινωνία του κάστρου, μαζί με τον «Θεό», έναν ψυχικά διαταραγμένο άνθρωπο, που υποδύεται τον Θεό του κάστρου, αναστατώνεται ξαφνικά από την εξαφάνιση της Φραγκίσκης, μιας μεταπτυχιακής φοιτήτριας από τη Σύρο, η οποία έρχεται έξι μήνες μετά τη δολοφονία μιας άλλης γυναίκας, μέλους της συντροφιάς του βιβλιοπωλείου, με πέντε μαχαιριές μέσα στο σπίτι της στο κάστρο. Από εκεί και μετά, αν μιλήσω θα προδώσω τις εξελίξεις.
• Από την έρευνά σας για τις ανάγκες του βιβλίου, τι προκύπτει για την τύχη εκείνων που μεταφέρθηκαν από τα Ιωάννινα αρχικά στο Άουσβιτς και στη συνέχεια σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης;
  Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης σκοτώθηκε το 92% του πληθυσμού των Εβραίων των Ιωαννίνων. Όσοι ελάχιστοι γύρισαν πίσω με έναν αριθμό στο χέρι, έζησαν ένα νέο εφιάλτη καθώς οι περιουσίες τους είχαν κάνει φτερά. Με βάση μαρτυρίες επιζώντων βρήκαν άλλους ανθρώπους μέσα στα σπίτια τους που τους έλεγαν «φύγετε γιατί θα σας βάλουμε εμείς στους φούρνους από τους οποίους γλιτώσατε». Έδωσαν μάχη για να πάρουν ξανά πίσω μέρος από όσα έχασαν και όσα τους υφάρπαξαν. Και φυσικά τους κατέτρεχαν οι εικόνες της τραγωδίας που είχαν ζήσει.
• Σπουδάσατε Ιστορία – Αρχαιολογία στα Ιωάννινα, ενώ εδώ και χρόνια εργάζεστε ως δημοσιογράφος. Δείχνουν δυο πολύ καλοί λόγοι για να… σκαλίσετε το παρελθόν και να μας φτάσετε στο 1944. Ή μήπως κρύβεται κάτι άλλο πίσω από την έμπνευση του Σσαμπάτ;
  Τα Γιάννενα είναι η πόλη των φοιτητικών μου χρόνων. Είναι μια πόλη με ιστορία και με «μύθο» που συνομιλούν μεταξύ τους. Η ίδια η πόλη ήταν η έμπνευση. Τη θεωρώ ένα ιδανικό σκηνικό για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο. Το ίδιο και η Σύρος, το αγαπημένο μου νησί, η οποία επίσης είναι τόπος που φιλοξενεί ένα σημαντικό παρακλάδι του Σσαμπάτ. Οι τόποι μιλούν μέσα μας, μας λένε μια ιστορία. Ε, τα Γιάννενα και το κάστρο τους, μου ψιθύρισαν την ιστορία των Εβραίων. Η παλιά συναγωγή, η Καχάλ Καντόσς Γιασάν ήταν η αφορμή για να το σκεφτώ. Και ο εβραίος δήμαρχος των Ιωαννίνων, ο Μωυσής Ελισάφ, ο οποίος κατάφερε σε μια εποχή που ακόμη έχει γερές ρίζες ο αντισημιτισμός να εκλεγεί δήμαρχος στην πόλη του.
• Πολλές φορές η ιστορία ενός τόπου, είτε ξεχνιέται, είτε παρακάμπτεται από την επίσημη Ιστορία, ακόμη και διαστρεβλώνεται. Ποια είναι η σχέση των κατοίκων των Ιωαννίνων και της Εβραϊκής κοινότητας με την πρόσφατη Ιστορία της πόλης τους;
  Οι Γιαννιώτες, όπως σας είπα και πριν, έκαναν δήμαρχό τους έναν εβραίο γιατρό, ο οποίος έχασε τη ζωή του μάλιστα ενώ ήταν εν ενεργεία δήμαρχος. Αυτό τα λέει όλα για το ποιες είναι οι σχέσεις των Ιωαννιτών με την Εβραϊκή Κοινότητα και την ιστορία της. Τα Γιάννενα άλλωστε ήταν από πολύ παλιά μια πολυπολιτισμική κοινωνία ενώ με τους Εβραίους η συνύπαρξη υπήρξε κατά κανόνα ειρηνική, πλην λίγων ηχηρών εξαιρέσεων. Αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης, όπως και σήμερα που η κοινότητα είναι βέβαια πολύ πολύ μικρή.
• Το βιβλίο σας κυκλοφορεί σε μια πολύ κρίσιμη χρονική περίοδο για τη Μέση Ανατολή αλλά και τον κόσμο γενικότερα. Με ποια συναισθήματα σας βρήκε η επόμενη μέρα της ωμής βιαιότητας ανάμεσα σε Χαμάς και Ισραήλ, εφόσον ακόμη «συνομιλούσατε» με τους Εβραίους ήρωες της ιστορίας σας;
  Είναι σοκαριστικό να βλέπεις ότι η ιστορία δεν λέει να ησυχάσει και ότι το μίσος και από τη μια και από την άλλη πλευρά, εξακολουθεί να σκοτώνει με ανελέητο τρόπο. Η απελπισία οδηγεί στη βία και η βία στο άγριο έγκλημα που έχει θύματα άμαχο πληθυσμό και παιδιά. Βαθιά θλίψη είναι το συναίσθημα και για τις δύο πλευρές και για τους Ισραηλινούς που έγιναν στόχος της Χαμάς αλλά και για τους Παλαιστίνιους φυσικά που παραμένουν λαός χωρίς γη, που δεν έχουν μια πατρίδα για να ζουν ελεύθερα, κάτι που η διεθνής κοινότητα έδωσε στο λαό που υπέστη την συντριβή του Ολοκαυτώματος.

Λίγα λόγια για το βιβλίο
Τι κρύβει “Το Υπόγειο”, το βιβλιοπωλείο που στεγάζεται σε ένα παλιό εβραϊκό σπίτι στο κάστρο των Ιωαννίνων;
Ποιο θαμμένο μυστικό συνδέει την παρέα των θαμώνων του;
Ποια σχέση έχουν όλα αυτά με την εξαφάνιση μιας μεταπτυχιακής φοιτήτριας από τη Σύρο, τη δολοφονία μιας νεαρής γυναίκας μέσα στο κάστρο και το πτώμα που επιπλέει στη λίμνη με μια ζώνη δεμένη στο λαιμό;
Τι αποσιωπούν ο κουκλοποιός με τα γυναικεία ρούχα που όλοι φωνάζουν “Ντυμένο” και ο “Θεός” που υποδύεται τον τιμωρό;
Λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα και ενώ η πόλη υποχωρεί στο εορταστικό φολκλόρ, με το χιόνι να επιμένει και την ομίχλη να σκεπάζει τα πάντα, άνθρωποι με διαφορετικές ζωές και αφετηρίες, έχοντας ο ένας άγνοια για την πραγματική ταυτότητα του άλλου, καταλήγουν κομμάτια του ίδιου παζλ.
Αν σκάψεις την ομίχλη, θα φτάσεις σε μια ιστορία παλιά. Μια ιστορία “σφηνωμένη” στην καρδιά της πόλης.
Ένα Σσαμπάτ που κανείς δεν ξέχασε.
Και ίσως γι’ αυτό όλα να συμβαίνουν ξανά ημέρα Σάββατο.
Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται.
Η πρώτη του χρόνου ξημερώνει με άγριο φως.

Βιογραφικό
H Γιώτα Κοντογεωργοπούλου γεννήθηκε στην Πάτρα. Σπούδασε Ιστορία-Αρχαιολογία στα Ιωάννινα και Δημοσιογραφία στην Αθήνα. Έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος σε εφημερίδες, τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς, περιοδικά και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης σε Ιωάννινα, Αθήνα και Πάτρα, αλλά και στον τομέα της πολιτικής επικοινωνίας. Είναι διευθύντρια σύνταξης στο ειδησεογραφικό portal thebest.gr.
Έχει γράψει στίχους και κείμενα για δέκα θεατρικές και μουσικές παραστάσεις (ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, Πάτρα – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Θέατρο Ιθάκης κ.ά). Το 2020 κυκλοφόρησε από την Ωκεανίδα το μυθιστόρημά της Η μυρωδιά του αχινού. Έχει γράψει επίσης το βιβλίο Ιστορίες εστίασης στην Πάτρα του 20ού αιώνα (εκδόσεις Το δόντι) και το Ιστορικό Ημερολόγιο του Εμπορικού Συλλόγου της Πάτρας (εκδόσεις Το δόντι). Είναι μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Πελοποννήσου-Ηπείρου-Νήσων.

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save