Σ.Μπρούμαρκ Εκδόσεις Εστία 2021 σελ.290 – Γράφει: Ο Κώστας Τραχανάς

Το βιβλίο αυτό ασχολείται με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας το 1923 και το ρόλο που έπαιξε σε αυτήν ο Νορβηγός Φρίντγιουφ Νάνσεν. Αλλά μιλάει και διαχρονικά προβλήματα που σχετίζονται με την Ανταλλαγή ,προτείνοντας λύσεις , άλλοτε καλές, άλλοτε κακές.
Ο διπλωμάτης , εξερευνητής και επιστήμων Φρίντγιουφ Νάνσεν ανήκει στους μεγάλους ανθρωπιστές της ιστορίας. Κανείς άλλος στην εποχή του δε μιλούσε με τέτοια θέρμη για τη φιλανθρωπία και την αλληλεγγύη πέρα από τα σύνορα. Και κανείς άλλος δεν κατακεραύνωνε τις Μεγάλες Δυνάμεις με πιο στεντόρεια φωνή. Ήταν κάτι σαν Ύπατος Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών , για τους πρόσφυγες του καιρού του. Κάτοχος του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης το 1922 για τις προσπάθειές του να βοηθήσει πρόσφυγες σε όλο τον κόσμο , διακρίθηκε ιδιαιτέρως για τη βοήθεια του σε Ρώσους ,Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι , από κάθε άποψη πρότυπο για όλους εμάς τους ανθρωπιστές του σήμερα.


Με τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 προέκυψε η πρόταση για υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών. Η τελική συμφωνία ανταλλαγής λίγη έμφαση έδινε στην εθνικότητα των πληθυσμών και περισσότερο στη θρησκεία τους.
Η συμφωνία της Λωζάνης επηρεάζει τους επιγόνους Τούρκων και Ελλήνων μέχρι σήμερα. Οι Έλληνες αποκαλούν τον πόλεμο και την ανταλλαγή «καταστροφή» , οι Τούρκοι βλέπουν τα ίδια γεγονότα ως πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Οι δύο γειτονικές χώρες έχουν βρεθεί αντιμέτωπες στο πεδίο της μάχης τέσσερις φορές: στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ,στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία/ Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922 .Άλλες τόσες έχουν φτάσει κοντά στη σύρραξη , ιδιαιτέρως με την έξαρση των συγκρούσεων στην Κύπρο και κάθε φορά που μία από τις δύο παίρνει αδικαιολόγητες πρωτοβουλίες στο Αιγαίο. Το 1996 παραλίγο να γίνει πόλεμος όταν οι δύο χώρες τσακώθηκαν για το που ανήκει η μικρή ακατοίκητη βραχονησίδα των Ιμίων, που βρίσκεται ανάμεσα στην Κάλυμνο και τη χερσόνησο του Μπόντρουμ.
Οι δυο σημαντικότερες και κεντρικότερες αφηγήσεις της διαμόρφωσης του ευρωπαϊκού πολιτισμού (Οδύσσεια και Αινειάδα) ,είναι ιστορίες πολέμου ,προσφυγιάς και μετανάστευσης.


Η ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας ήταν ένα μείζον πολιτικό γεγονός κι ο αντίκτυπός της γίνεται αισθητός μέχρι και σήμερα .Και στις δυο μεριές του Αιγαίου, άκουσε ο συγγραφέας, ιστορίες με παγκόσμια απήχηση κι αιώνια ισχύ: ιστορίες θλίψης ,λαχτάρας, πόνου, ιστορίες ζωής και θανάτου. Αλλά πάνω απ΄ όλα, ιστορίες που ρωτούσαν : ποιος είμαι ; που ανήκω ; τι σημαίνει «είμαι σπίτι μου»;
«Πόσα σύνορα να διασχίσουμε μέχρι να πάμε σπίτι; » λέει ένας από τους χαρακτήρες του Θόδωρου Αγγελόπουλου στο «Βλέμμα του Οδυσσέα».
Τα ίδια αυτά ερωτήματα απασχολούσαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες και τούρκους το 1923. Εκατομμύρια άνθρωποι αναρωτιούνται το ίδιο σήμερα.
Η Τουρκία ήταν πατρίδα των Ελλήνων μέχρι που πολιτικοί , διπλωμάτες και ναύαρχοι τους εξήγησαν ότι πατρίδα τους ήταν τελικά η Ελλάδα , όπου τους υποδέχτηκαν πολλές φορές άσχημα επειδή δεν ήταν «πραγματικοί Έλληνες», αλλά τουρκόσποροι, πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Το ίδιο συνέβη και με τους μουσουλμάνους της Ελλάδας, που ήρθαν στην «μητέρα πατρίδα» Τουρκία. Η λαχτάρα για την παλιά πατρίδα παρέμεινε μεγάλη μα ανομολόγητη, γιατί θεωρούνταν έμμεση κριτική του τουρκικού εθνικισμού κι άρα αντεθνική. Η απώλεια έπρεπε να παραμείνει καταπιεσμένη, μέχρι πρόσφατα.


Ο τίτλος του βιβλίου «Επαναπατρισμοί» έχει διττή σημασία: μιλάει για τους περίπου 1,2 εκατομμύρια Ελληνοορθόδοξους της Τουρκίας και τους 400.000 μουσουλμάνους της Ελλάδας που αναγκάστηκαν να «επιστρέψουν» στην «πατρίδα τους» το 1923 και για όσους σήμερα ψάχνουν να βρουν τις ρίζες τους στη γειτονική τους χώρα.
Το βιβλίο δεν ασχολείται άμεσα με την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923 , αλλά με τις συνέπειές της στην Ελλάδα και την Τουρκία του σήμερα. Με μια ευρύτερη έννοια παρουσιάζει τη σχέση των δυο χωρών με τις μειονότητές τους και το πώς οι μειονότητες αυτές έχουν υπάρξει κατά καιρούς θύματα διωγμών, καταπίεσης ή απέλασης.
Το βιβλίο «Επαναπατρισμοί» σκοπό έχει να μας θυμίσει πόσο τυχεροί είμαστε που δε χρειάζεται να αναρωτιόμαστε συνεχώς αυτά τα πράγματα. Που η ανησυχία καταλαγιάζει μέσα μας για λίγο…
Ο Στίαν Μπρούμαρκ ασχολείται με την Ιστορία , ασχολείται όμως περισσότερο με το παρόν και το μέλλον : Πώς βλέπουν οι Έλληνες τους Τούρκους και οι Τούρκοι τους Έλληνες ; Και τι ρόλο μπορεί να παίξει στη συνύπαρξη των δύο λαών το αμοιβαίο προσφυγικό τραύμα ;
Διαβάστε το.


Ο Στίαν Μπρούμαρκ (γεν. 1972) έχει σπουδάσει θεωρία της λογοτεχνίας και ιστορία των ιδεών και είναι αρχισυντάκτης του νορβηγικού περιοδικού Agenda Magasin. Εργάστηκε για χρόνια ως δημοσιογράφος, σχολιαστής, αρθρογράφος και κριτικός βιβλίων στις εφημερίδες Ny Tid, Dagbladet και Dagsavisen. Διευθύνει επίσης τον εκδοτικό οίκο Res Publica. Έχει εκδώσει επτά βιβλία στα νορβηγικά, εκ των οποίων το πρώτο (“Ο φόβος της Αμερικής” / “Fryκten for Amerika”) προτάθηκε το 2003 για το εμβληματικό βραβείο Brage. Το βιβλίο του “Selv om sola ikke skinner”, για τη διπλή τρομοκρατική επίθεση του Άνερς Μπέρινγκ Μπράιβικ στο Όσλο το 2011, έχει μεταφραστεί στα αγγλικά ως “Massacre in Norway”.

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave