Μεταφράστρια του βιβλίου «Άκου!» του Peter Brook – Εκδόσεις Συρτάρι

Κανένα κείμενο που μεταφράζεται δεν είναι όπως το πρωτότυπο, αλλά αναδημιουργείται, σύμφωνα με τη μεταφράστρια του βιβλίου «Άκου!» του σπουδαίου σκηνοθέτη Peter Brook, Χριστίνα Μαρκοπούλου. Σ’ αυτό, διευκρινίζει, παίζουν ρόλο πολλαπλοί παράγοντες. «Αναφορικά με την ελληνική μπορώ να πω πως για μένα ο πλούτος της λειτουργεί παραγωγικά συνήθως». Όπως λέει στο Vivlio-life είναι απίστευτα ενδιαφέρουσα η πρόκληση να μεταφράζεις μαζί με ένα μυθιστόρημα και την κουλτούρα της χώρας όπου σε μεταφέρει ο συγγραφέας. «… σαν μια ευκαιρία να ανοίξεις τον εαυτό σου στο θαύμα του Λόγου και να μετατοπίζεσαι διαρκώς από την διαφορετικότητα, που ναι μεν φοβίζει, είναι όμως ανεκτίμητη».

  • Ο Peter Brook είναι ένας από τους γνωστότερους και σημαντικότερους εν ζωή σκηνοθέτες του κόσμου. Πόσο μεγάλη ευθύνη νιώσατε όταν σας ανατέθηκε από τις εκδόσεις Συρτάρι η μετάφραση του έργου του «Άκου!»;
    Δεν ένιωσα μεγαλύτερη ευθύνη εξαιτίας του Peter Brook, παρότι σπουδαίος, αλλά την ανάγκη και την χαρά που έχω όταν εργάζομαι όσο πιο άψογα μπορώ. Σίγουρα το έργο του φυσικά έθεσε αυτομάτως έναν υψηλό πήχη ως προς τη συνολική έρευνα που χρειαζόταν πέραν της μετάφρασης.
  • Εντοπίσατε κάποια δυσκολία με έννοια, λέξη ή συναίσθημα του συγγραφέα κρατώντας αυτό το «βαρύ» έργο στα χέρια σας;
    Φυσικά, πολλές! Αναφέρω ενδεικτικά πως ο τίτλος του βιβλίου όπως και ο υπότιτλος αποτελούν ένα παράδειγμα που ταλάνισε κι εμένα και τον εκδότη Πάνο Αντωνόπουλο, ώστε να αποδοθεί ο πυρήνας του βιβλίου. Η φράση “Playing by ear” είναι αδύνατο να μεταφραστεί επί λέξει στην ελληνική γλώσσα, γιατί υπονοεί τόσο τη σημασία του αυτοσχεδιασμού και το «ζωντανό» της στιγμής στην τέχνη του θεάτρου όσο και την διαδικασία του ακούσματος, με άλλα λόγια του «νιωσίματος».
  • «Αντανακλάσεις της μουσικής και του ήχου στη θεατρική σκηνή», είναι ο υπότιτλος του εξωφύλλου και θέλουμε να μας δώσετε μια γεύση από τις «αντανακλάσεις».
    Ας κάνουμε ένα σύντομο ταξίδι στο χρόνο. Το αρχαίο ελληνικό δράμα γεννήθηκε από τον διθύραμβο, τα τραγούδια και τους χορούς των τελετών προς τιμήν του Διονύσου. Και σε άλλες αρχαίες παραδόσεις του κόσμου, ο ήχος όχι μόνο ως μουσική σύνθεση, αλλά ως τρόπος του «ακούειν» αποτελεί βασική προϋπόθεση για τον δρώντα μουσικό, ηθοποιό, χορευτή και εν γένει άνθρωπο. Το βάθος του ακούσματος καθορίζει μοιραία τον τρόπο παιξίματος στο θέατρο και ο Brook αφιερώνει ένα ολόκληρο βιβλίο δίνοντας βιωματικά παραδείγματα γι’ αυτή τη διαδικασία καθρεφτισμού-αντανάκλασης.
  • Η πλούσια ελληνική γλώσσα, που είναι ίσως η μοναδική η οποία δημιουργεί σύνθετες λέξεις πολλαπλασιάζοντας το λεξιλόγιό μας, πόσο σας βοηθάει στη μετάφραση; Ή μήπως η πληθώρα των λέξεων – τη στιγμή που άλλες γλώσσες έχουν μία και μοναδική για μία έννοια – δυσκολεύει τη δουλειά σας όταν πρέπει να επιλέξετε την κατάλληλη;
    Η εκάστοτε γλωσσική επιλογή δεν μπορεί να είναι μεμονωμένη, αλλά λαμβάνοντας υπόψιν ολόκληρο το γλωσσικό περιβάλλον. Κανένα κείμενο που μεταφράζεται δεν είναι όπως το πρωτότυπο, αλλά αναδημιουργείται. Σ’ αυτό παίζουν ρόλο πολλαπλοί παράγοντες. Αναφορικά με την ελληνική μπορώ να πω πως για μένα ο πλούτος της λειτουργεί παραγωγικά συνήθως.
  • Υπάρχει κάποια ή κάποιες λέξεις που στα χρόνια που εργάζεστε ως μεταφράστρια να σας ταλαιπώρησε ιδιαίτερα επειδή δεν υπάρχει στα ελληνικά;
    Φυσικά, κυρίως από αρχαιότερες γλώσσες, που οι λέξεις εμφανίζουν πυκνό νόημα. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο δρόμος συνήθως οδηγεί σε μια φράση ή και ολόκληρη πρόταση. Για παράδειγμα η σανσκριτική λέξη “Ananda” που σημαίνει υπέρτατη χαρά, ευτυχία, πληρότητα, δηλώνει μια κατάσταση ύπαρξης και όχι ένα ανθρώπινο συναίσθημα. Καμία ισοδύναμη ελληνική λέξη δεν υπάρχει, αλλά η πρόθεση του μεταφραστή να αποδώσει το νόημα όσο πιο εύστοχα μπορεί, θα φτάσει με κάποιο τρόπο στον δέκτη.
  • Αφανείς ήρωες είναι για πολλούς οι μεταφραστές λογοτεχνικών κειμένων. Συμφωνείτε με τον χαρακτηρισμό;
    Όχι, δεν συμφωνώ με τον χαρακτηρισμό «ήρωα». Η μετάφραση είναι ένα δημιουργικό πεδίο εργασίας, όπως τόσα στον κόσμο που ζούμε. Δεν τίθεται θέμα ηρωισμού ή κατορθώματος για μένα.
  • Να υποθέσουμε πως τα προηγούμενα χρόνια τα πράγματα ήταν χειρότερα; Και αν, ναι, τι έχει αλλάξει σήμερα και τι προσδοκάτε για αύριο;
    Το χειρότερο και το καλύτερο εμφανίζονται πάντα με την σύγκριση. Σίγουρα χρειάζεται ένα καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα για τους μεταφραστές και μια άλλου είδους παιδεία για να κατανοήσει κάποιος μια γλώσσα σε βάθος και όχι μόνο τεχνική κατάρτιση. Επίσης, στην Ελλάδα, οι μεταφραστές πρέπει να κάνουν και κάποια άλλη δουλειά, διότι η πληρωμή είναι τελείως δυσανάλογη με την εργασία και τον χρόνο που προσφέρουν. Εννοείται πως υπάρχουν και εξαιρέσεις…
  • Είναι δεκάδες τα βιβλία που μεταφράζουν κάθε χρόνοι οι ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι ενώ δε βλέπουμε να συμβαίνει το αντίστροφο. Τι θα μπορούσε να αλλάξει την παντοκρατορία της αγγλικής γλώσσας;
    Προσωπικά, βρίσκω μεγάλο ενδιαφέρον στην πολυφωνία και την πολυγλωσσία και έχω προτείνει την αντίστροφη οδό σε διάφορους εκδοτικούς οίκους. Η όποια παντοκρατορία έχει ρίζες στην αδράνεια, την εξοικονόμηση ενέργειας και την πεπατημένη. Πόσο διατεθειμένοι είμαστε να μάθουμε απαιτητικές γλώσσες και να επιτρέψουμε σε αυτές να ανθίζουν στις εκδόσεις και να υπάρχει κοινό που να χαίρεται να τις διαβάζει και να μην αρκείται σε μία, π.χ. την αγγλική;
  • Όταν μεταφράζεις ένα μυθιστόρημα, λένε πως μεταφράζεις και την κουλτούρα της χώρας όπου σε μεταφέρει ο συγγραφέας. Πόσο ενδιαφέρουσα είναι αυτή η πρόκληση;
    Απίστευτα ενδιαφέρουσα, σαν μια ευκαιρία να ανοίξεις τον εαυτό σου στο θαύμα του Λόγου και να μετατοπίζεσαι διαρκώς από την διαφορετικότητα, που ναι μεν φοβίζει, είναι όμως ανεκτίμητη.
  • Ακούμε πολλές φορές πως «αυτή είναι μια κακή μετάφραση». Ποιος είναι ο ορισμός της “κακής μετάφρασης” και πώς μπορεί να την αποφύγει ο επαγγελματίας του είδους;
    Δύσκολη ερώτηση… Δεν θα έδινα ποτέ ορισμό για το τι είναι «κακή μετάφραση» ή καλή.
    Αντ’ αυτού παραθέτω κάποια στοιχεία που μπορεί να συμβάλλουν σε μια μετάφραση που δεν κατακρεουργεί το πρωτότυπο έργο και συνάμα το αναδημιουργεί σε μια άλλη γλωσσική φόρμα: άψογη –όσο το δυνατόν- γνώση της μητρικής και των λοιπών γλωσσών από μέρους του μεταφραστή, συνεχής έρευνα της εξέλιξης των γλωσσών, ευαισθησία, αμεροληψία, εμπειρία και εμβάθυνση σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα (επιστήμη, λογοτεχνία, τέχνη κ.λ.π), ολοένα φρέσκια «ματιά» σε κάθε νέο μεταφραστικό εγχείρημα, διερώτηση και έρευνα του εννοιολογικού πλαισίου του κειμένου, παρατήρηση της ροής του κειμένου, των νοημάτων που υπαινίσσονται ή λέγονται κυριολεκτικά κ.ά. και πολλά άλλα!
  • Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που κάνετε όταν σας ανατίθεται ένα βιβλίο και πόσο σημαντικό ρόλο παίζει για σας το όνομα του συγγραφέα;
    Γίνομαι αναγνώστρια. Διαβάζω το βιβλίο. Συνήθως ακολουθεί μια έρευνα, ολική, και η μετάφραση έπεται βήμα-βήμα. Σημαντικό ρόλο παίζει ο συγγραφέας πάντα, γιατί είναι ο δημιουργός, όχι για το όνομά του, είτε είναι σημαντικό κοινωνικά είτε λιγότερο. Ενδιαφέρομαι να ασχοληθώ με το έργο του, πολλές φορές διαβάζω και άλλα βιβλία και οπωσδήποτε ερευνώ την οπτική του, την κοσμοθεωρία και όσα τον έχουν επηρεάσει και αποτυπώνονται στο κείμενο. Αλλά πρωτίστως ασχολούμαι με το κείμενο καθεαυτό.
  • Σχέση μεταφραστή – συγγραφέα: Σημαντική; Πόσο σας επηρεάζει η προσωπικότητά του και τι απαιτείται για την καλύτερη δυνατή συνεργασία όταν εκείνος είναι ξένος όπως ο Peter Brook;
    Τόπος συνάντησής μας είναι το κείμενο. Προσπαθώ γενικά να μην θαμπώνομαι από τις εντυπώσεις που επικρατούν για κάποιον «μεγάλο συγγραφέα», αλλά να έχω την διάθεση να δω πού ακουμπάει μέσα μου, με όση ειλικρίνεια διαθέτω κάθε φορά. Όσο για τον Peter Brook δεν είναι ξένος, τουλάχιστον για μένα! Είναι από αυτές τις σπάνιες υπάρξεις στην ανθρωπότητα που μπορούν να μεταδώσουν κάτι καθολικό, πανανθρώπινο και να μιλήσουν στον πυρήνα μου, πολύ πιο πέρα από καταγωγή, γλώσσα ή πεδίο εφαρμογής. Διαχρονικός και οικουμενικός*

Ευχαριστώ πολύ για τις ερωτήσεις σας και την ευκαιρία να έχουμε αυτό τον διάλογο.

Λίγα λόγια για το βιβλίο
“Άκου!
Σ’ αυτήν τη συλλογή κειμένων, ο παγκοσμίου φήμης σκηνοθέτης Πήτερ Μπρουκ προσφέρει μια μοναδική και προσωπική ματιά στον ήχο και την τέχνη της μουσικής – από τον εκπληκτικό αντίκτυπο των μιούζικαλ του Broadway στο διάσημο έργο του “Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας” – κι από το δέλεαρ των χειροκροτημάτων μέχρι τον υπέρτατο κενό χώρο: τη σιωπή”. [Nick Hern Books, London 2019)
“Κάθε έργο του Πήτερ Μπρουκ είναι σαν τεράστιος μεγεθυντικός φακός. Μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε με κάθε λεπτομέρεια τον άνθρωπο και βασικά θέματα της ανθρωπότητας”. [Μάκης Προβατάς, Συνέντευξη του Πήτερ Μπρουκ στο Βήμα της Κυριακής, Αθήνα 2016)

Όπως ανακάλυψε ο Ορφέας, κάθε ζώο μπορεί να ανταποκριθεί στον ήχο. Για εμάς τους ανθρώπους, το ζωτικό ερώτημα είναι: “Ποιους ήχους;”, “Ποια μουσική;” Σ’ αυτό το βιβλίο θα προσπαθήσουμε να εξερευνήσουμε μαζί το άπειρο εύρος των εμπειριών που δύνανται μερικές φορές να μας αγγίξουν βαθιά ή να μας αφήσουν τελείως αδιάφορους.
Με διαρκή πειράματα και αυτοσχεδιασμούς, σκληρή εργασία και αστείρευτη έμπνευση, το Θέατρο για τον Μπρουκ φτάνει σε δρόμους που μπορεί να ανακαλέσει την αρχαία τελετουργική του διάσταση, μέσα από την ενεργητική φαντασία, το αίσθημα της φευγαλέας ελευθερίας -κάθε φορά που μετουσιωνόμαστε- και το άκουσμα της ιερής Σιωπής.

Βιογραφικό
Η Χριστίνα Μαρκοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1984 και σπούδασε φιλολογία και χορό, ως δύο βασικά οχήματα για την «επικοινωνία». Η αγάπη της για την Ανατολή και τις παραδόσεις της Ασίας την οδήγησε σε πολλά ταξίδια, ώστε να ανακαλύψει και να επανασυνδεθεί με την ουσία των παραστατικών τεχνών. Εξασκεί τη διττή της ιδιότητα και ερευνά την σχέση τέχνης και επιστημών. Η αγάπη της για την γλωσσολογία και τους γλωσσικούς κώδικες είναι αρωγοί στις μεταφράσεις και στην φιλολογική επιμέλεια βιβλίων και εργασιών.

facebookShare on Facebook
TwitterTweet
FollowFollow us
PinterestSave