Γ.Η.Χάρης Εκδόσεις Εστία 2022 σελ. 790
Γράφει: Ο Κώστας Τραχανάς


Η έκδοση αυτή συγκεντρώνει επιφυλλίδες που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» και πρωτοκυκλοφόρησαν σε δύο τόμους, με τον ίδιο πάντα τίτλο, «η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη».
Ο Α τόμος, με επιφυλλίδες της σειράς «Μικρά γλωσσικά» 1999-2003, κυκλοφόρησε σε τέσσερις εκδόσεις.
Ο Β τόμος, πάλι με γλωσσικές επιφυλλίδες αλλά από την ποικίλης θεματολογίας σειρά «Τα αδέσποτα» 2003-2008, κυκλοφόρησε σε δύο εκδόσεις.
Από την εφημερίδα στην έκδοση, στους δύο αρχικούς τόμους τα περισσότερα κείμενα δημοσιεύτηκαν με ελάχιστες αλλαγές, κάποια άλλα με περισσότερες, και τα λιγότερα με πολλές. Κατά κανόνα προστέθηκαν σημειώσεις αλλά και παραδείγματα που θεωρήθηκε ότι διευκολύνουν περισσότερο τον αναγνώστη. Η τωρινή, επίτομη έκδοση κυκλοφορεί κι αυτή με διορθώσεις και αλλαγές ορισμένες προσθήκες, ιδίως σημειώσεων, και περισσότερες απαλείψεις. Στον ογκώδη αυτό τόμο ο αναγνώστης μπορεί να κινηθεί ελεύθερα και επιλεκτικά, χωρίς να χρειάζεται να διαβάσει μεθοδικά μια εργασία με συγκεκριμένο άξονα, αρχή, μέση και τέλος. Για μια τέτοια περιήγηση στο άτακτο υλικό βοηθούν τα αναλυτικά ευρετήρια στο τέλος του τόμου.


Κείμενα για τη γλώσσα για τις στάσεις απέναντι στη σημερινή γλώσσα, σε σχέση ιδίως με τις παλαιότερες μορφές της, κείμενα για την εξελικτική πορεία της γλώσσας μέσα από αποκλίσεις και λάθη κείμενα για τα λάθη και τη συχνά ακαταμάχητη λογική τους, κείμενα που θα επιχειρήσουν να παρακολουθήσουν ενδεχόμενες αλλαγές στη συγχρονία της γλώσσας.
Κείμενα για την κινητικότητα της γλώσσας, κείμενα για ορθογραφικά και συντακτικά ζητήματα, για ξενισμούς και άλλα δάνεια, από αυτά που επηρεάζουν και διαμορφώνουν μπροστά στα μάτια μας τη γλώσσα. Κείμενα θεωρητικά, αλλά και κείμενα πρακτικά, με πρακτικές οδηγίες και χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Βιβλίο ως έναν μεγάλο βαθμό για λάθη, που όμως ελπίζει πως διαφοροποιείται διπλά από την πλούσια λαθοθηρική γραμματεία ,και καταρχήν προγραμματικά: δεν πρόκειται για λάθη από γραπτά μαθητών και φοιτητών, από αυτά που παρουσιάζονται κάθε τόσο για να τεκμηριώσουν τη «φτωχή» γλώσσα των νέων και γενικότερα την υποτιθέμενη παρακμή, τον θάνατο κτλ. της γλώσσας, ούτε για λάθη ανθρώπων που τους αιφνιδιάζουν στο δρόμο μ΄ ένα μικρόφωνο και μια κάμερα. Δεν είναι δηλαδή λάθη που προέρχονται από απαράσκευους ακόμη χρήστες ή από τρομοκρατημένους πολίτες, ολιγογράμματους ενδεχομένως, λάθη που γεννιούνται κατά κύριο λόγο σε εκβιασμένες, ψευδείς συνθήκες γλωσσικής πραγμάτωσης και επικοινωνίας. Είναι λάθη δικά μου, δικά μας, λάθη από επαγγελματίες χρήστες, από δόκιμους δημοσιογράφους, μεταφραστές, συγγραφείς, αλλά συχνά επίσης λάθη από διαπρεπείς λαθολόγους τιμητές ακριβώς της γλώσσας των νέων κτλ. επαγγελματίες θρηνωδούς της κατάντιας της ελληνικής γλώσσας γενικότερα και προφήτες του επικείμενου θανάτου της.


Και είναι έτσι σκόπιμα διαλεγμένα τα λάθη όχι για να δείξουν τον φόρο που πληρώνουμε όλοι μας στην κοινή αγραμματοσύνη αλλά κυρίως για να φανεί αυτό που αποτελεί κοινό τόπο κι ωστόσο πάντα τα ξεχνούμε: πως η εκμάθηση της γλώσσας είναι τεράστια υπόθεση, πως ο αγώνας για την κατάκτηση της γλώσσας είναι αγώνας ζωής.
Και τελικά, μέσα από την εξαντλητική ορισμένες φορές προσέγγιση διαφόρων γλωσσικών φαινομένων, μέσα από τις εξαιρετικά λεπτές αποχρώσεις που διακυβεύονται σε μια μηχανική λ.χ. μεταφορά ξενικών συντακτικών τρόπων, μέσα λοιπόν από τα λάθη, να φανεί όχι η παρακμή αλλά ίσα ίσα η δυναμική της γλώσσας που αξιοποιεί ακριβώς τα λάθη, τα αφομοιώνει δηλαδή και τα μετατρέπει σε πλούτο, και έτσι προχωρεί.
Αρχαία και νέα ελληνικά: συγγενείς μα αντίπαλες μορφές, ομοιότητες και διαφορές· η θέση των αρχαίων στην εκπαίδευση και στον καθημερινό γλωσσικό στίβο *Η εξέλιξη της γλώσσας και ο «ολέθριος αττικισμός» (Γ. Ν. Χατζιδάκις) *Η αλλαγή και η εξέλιξη της γλώσσας μέσα από δάνεια, αποκλίσεις και λάθη, σημασιολογικά και συντακτικά * Το γλωσσικό αίσθημα και η “λογική” που διέπει, υποστηρίζει και καθιερώνει τις αποκλίσεις * Η ιστορία των τόνων: το πολυτονικό, επιστημονική ανορθογραφία στα νέα ελληνικά * Νέες τάσεις στη χρήση της γλώσσας και στη γραφή: αρχαϊκοί ρηματικοί τύποι: ηρνείτο και συνεπήγετο· λογιόμορφη, λανθασμένη σύνταξη: ρήματα που συντάσσονται, αντίθετα και από το αρχαϊκό παρελθόν τους, με γενική, όπως μετέρχομαι, διαφεύγω, αποποιούμαι * Σύμφυρση αλφαβήτων: chic-άτη και media-κός· αρχαίες ή νεότερες λέξεις που τώρα χωρίζονται σε δύο: «εξ απίνης», «κι όλας», «δι ό»· νεότερες σύνθετες λέξεις που γράφονται με ενωτικό ή σαν δύο λέξεις: «αλαφρο-ίσκιωτη», «πολυ-μιλάω», «ετσι-θελισμός», «ξανά φεύγω», «παλιο χαρακτήρας» κ.ά. * Η παλινόρθωση της αρχαϊκής Κλειούς, που από τον 1ο αιώνα μ.Χ. είχε εξομαλυνθεί σε Κλειώς, και η επέκτασή της σε σύγχρονα λαϊκά υποκοριστικά: της Ζωζούς, της Γωγούς κ.ά. * Η ακλισία που προχώρησε από τα ξένα τοπωνύμια: του Πεκίνο, της Ατλάντα¸ του Αννόβερο, στα ελληνικά προσωπωνύμια: της Λυδία, της Ρεβέκκακ.ά., και κυρίως σε κοινές, καθημερινές λέξεις: τα γιαπί, του πασατέμπο, τα παλτό και τα μπουφέ * Ευρύτερος γλωσσικός καθαρισμός, που συγχέεται με έναν γενικότερο νεοσυντηρητισμό, ή παροδικές τάσεις; * Άγονες, αντιεπιστημονικές προσπάθειες για ορθογραφική, μορφοφωνολογική κτλ. ρύθμιση της γλώσσας, όταν ανέκαθεν η γλώσσα, όπως όλες οι γλώσσες, αυτορυθμίζεται και προχωρεί.


Μπροστά στο λάθος ,κυρίαρχη είναι πάντοτε η συναισθηματική αντίδραση, έπειτα έρχονται τα διδάγματα της ιστορίας γενικότερα ,και ειδικότερα της ιστορίας των γλωσσών, και μαζί τα πορίσματα της γλωσσολογίας, που δείχνουν πως η εξέλιξη μιας γλώσσας περνάει μέσα και από την αφομοίωση των λαθών της.
Μπροστά στην παντοδυναμία του συναισθήματος και της άμεσης εποπτείας, αυτής που ανάβει αμέσως κόκκινο και σημαίνει συναγερμό με την εμφάνιση κάθε λάθους, η ψυχρή γνώση μοιάζει αδύναμη. Πάντα το λάθος έχει πιο δυνατή φωνή. Και ο φόβος. Ο φόβος πως με το λάθος χάνω τη λέξη μου χάνω τη γλώσσα μου, άρα την ταυτότητά μου. Και είναι απολύτως κατανοητός αυτός ο φόβος …

Είναι πραγματικό κατόρθωμα να διαβάζεις τόσα πολλά κείμενα μέσα σε 790 σελίδες και να μη βρίσκεις ούτε ένα αδιάφορο, περιττό κοινόχρηστο. Ο Γιάννης Χάρης έχει στόχο ζωής, χτυπάει στο κέντρο και τα βέλη του είναι και ευθύβολα και έξυπνα, βρίσκουν δρόμο πρόσφορο και συχνά παρθένο χωρίς έως τώρα να έχουν προκαλέσει την προσοχή άλλων στοχαστών, κριτικών και δασκάλων. Ως εκ τούτου τα κείμενα του Γιάννη Χάρη λειτουργούν ως ύλη ενός δημόσιου ανοιχτού σχολείου χωρίς ο δάσκαλος να καπελώνει τη διδασκαλία. Είναι εκεί που προτείνει γωνίες λήψεων και ελευθερία αποστάσεως.
Μια εκθαμβωτικά αποκαλυπτική περιπέτεια λαθών, συνώνυμη με εκείνη του εξερευνητή ενός παρθένου δάσους.
Ένα ωκεάνιο υλικό ,όπως αυτό των λαθών ,καταγράφεται με έναν τρόπο που κάνει τον καθένα να αισθάνεται πως μπορεί να το διαπλεύσει χωρίς να κινδυνεύει να πνιγεί…
Διαβάστε το.


Ο Γιάννης Η. Χάρης γεννήθηκε το 1953 στην Αθήνα. Από το 1971 ώς το 2002 επιμελητής εκδόσεων για διάφορους οίκους και οργανισμούς: Ολκός, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (μεταξύ άλλων, φιλολογική επιμέλεια στα Οράματα και Θάματα του Μακρυγιάννη), Ίκαρος (για τα τελευταία έργα του Οδυσσέα Ελύτη και τη συγκεντρωτική έκδοση της ποίησής του), Μέγαρο Μουσικής Αθηνών κ.ά.
Με τη Μεταπολίτευση εργάστηκε στο τότε ΕΙΡΤ, στο τμήμα ανασύνταξης, που συστάθηκε ειδικά για τη μεταγραφή του δελτίου ειδήσεων στη δημοτική.
Δίδαξε επί 16 χρόνια ελληνικά στο Study in Greece και στο Beaver College, σε τμήματα Αμερικανών φοιτητών από αμερικανικά κολέγια.
Σπούδασε βυζαντινή μουσική κοντά στον Σίμωνα Καρά, στον «Σύλλογο προς διάδοσιν της ελληνικής μουσικής», και εν συνεχεία μετείχε στην Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου, με την οποία ταξίδεψε στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Επίδαυρο, Βενετία, Μόσχα, Αζερμπαϊτζάν κ.ά.).
Από το 1994 μεταφράζει το συνολικό έργο του Μίλαν Κούντερα (βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης ΕΚΕΜΕΛ 2011 για τη Συνάντηση).
Από το 1999 ώς το 2011, τακτικός επιφυλλιδογράφος στα Νέα, και από το 2012 ώς το 2022 στην Εφημερίδα των Συντακτών.
Έχει αρθρογραφήσει σε εφημερίδες και περιοδικά, έχει δημοσιεύσει σε συλλογικούς τόμους και έχει διδάξει σε σεμινάρια για μεταφραστές.
Έχουν εκδοθεί:
– Γ. Η. Χάρης (επιμ.), Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα (2001, 92009)
– Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη (α΄ τόμ., 2003, 42015· β΄ τόμ., 2008, 22017)
και η σειρά Στοιχήματα (προσεχώς επανέκδοση από την Εστία):
– Α΄ Εθνικισμός, Ρατσισμός, Μετανάστευση (2013)
– Β΄ Γλωσσικά, Μεταφραστικά (2013)
– Γ΄ Κοινωνία, Θρησκεία, Πολιτισμός (2014)
– Δ΄ Πολιτική και Ιδεολογία (2014)