Συγγραφέας του βιβλίου Άνθρωποι από χώμα – Εκδόσεις Διόπτρα
Αν και είναι βαθιά αλλά και αρκετά λοξή η ματιά που ρίχνει στην ελληνική κοινωνία των αρχών της δεκαετίας του ’60 το μυθιστόρημα του Δημήτρη Αλεξίου, χτυπάει ολόισια στον παλμό του αναγνώστη καθώς του υπενθυμίζει πως σε κάθε τραγωδία «πάντοτε η πολιτική και οικονομική εξουσία προσπαθεί να συγκαλύψει ευθύνες και να αποποιηθεί κάθε ευθύνη». Η αλήθεια είναι πως το βιώσαμε ως κοινωνία ουκ ολίγες φορές, αλλά δυστυχώς τίποτε δε δείχνει να αλλάζει. Ο τόπος όπου εκτυλίσσεται η ιστορία επινοημένος αλλά όσο προχωρά η πλοκή τόσο νιώθεις μέρος της μικρής κοινωνίας ενός χωριού που ο συγγραφέας όπως λέει στο Vivlio-life τοποθέτησε στην ηπειρωτική Ελλάδα και ονόμασε Βίρτιλι. Όλα ξεκινούν όταν το ανθρακωρυχείο της περιοχής καταρρέει και η κατολίσθηση καταπίνει το δημοτικό σχολείο με μαθητές και δασκάλους. Ο 11χρονος Ιορδάνης είναι το μοναδικό παιδί που παραμένει ζωντανό…
Αρχές δεκαετίας του ’60. Εκεί τοποθετήσατε την ιστορία σας και η αλήθεια είναι πως τα κοινωνικοπολιτικά της χαρακτηριστικά και εμπνέουν και δίνουν βήμα στους συγγραφείς να την προσεγγίσουν και να την αναλύσουν. Τι σημαίνει για σας αυτός ο χρονικός προσδιορισμός;
Η δεκαετία του ‘60 είναι μία δεκαετία που στην Ελλάδα δείχνει να μην ακολουθεί την πορεία των περισσότερων άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Χειραφέτηση των γυναικών, σεξουαλική απελευθέρωση και εργατικά κινήματα ανθούν στις περισσότερες χώρες. Η Ελλάδα παραμένει δέσμια του εμφυλιακού παρελθόντος της και του Ψυχρού Πολέμου με έντονες τις διώξεις των αριστερών και έντονη λειτουργία του παρακράτους, ένα έντονα συντηρητικό κατεστημένο που, όταν απειλήθηκε στην κοινωνία, οδήγησε στη στρατιωτική δικτατορία.
«Το βιβλίο ρίχνει μια βαθιά αλλά και αρκετά λοξή ματιά στην ελληνική κοινωνία των αρχών της δεκαετίας του ’60», γράφετε. Να δούμε μαζί αυτή την «αρκετά λοξή» ματιά που ρίξατε;
Η δεκαετία του ‘60 χαρακτηρίστηκε από την αστυφιλία και την ερήμωση της υπαίθρου. Στο βιβλίο παρουσιάζεται ένα ημιορεινό χωριό που παρά τις ελλείψεις της εποχής, π.χ. το ένα και μοναδικό τηλέφωνο, σφύζει από ζωή. Ο βασικός λόγος γι’ αυτό βέβαια είναι το ανθρακωρυχείο, το οποίο προσφέρει εργασία στους νέους της περιοχής, ώστε να μην ερημώσει. Από την άλλη βέβαια, οι κοινωνικές διακρίσεις σε μία μικρή κοινωνία καταδεικνύονται ακόμα πιο πολύ. Η διαφορά στη συμπεριφορά των ανθρώπων που κατέχουν κάποιου είδους εξουσία (κοινοτάρχης, δήμαρχος, διευθυντής σχολείου, παπάς) είναι εμφανής. Ίσως πουθενά δεν φαίνεται τόσο έντονα η ύπαρξη δύο διαφορετικών κόσμων όσο σε ένα χωριό εκείνη την εποχή.
Βερτίλι. Ένα επινοημένο ορεινό χωριό με ορυχείο. Ποια γωνιά της ελληνικής γης θα μπορούσε να τηρεί τις προϋποθέσεις της έμπνευσής σας, ώστε να φιλοξενεί τον φανταστικό αυτό τόπο;
Ήταν συνειδητή απόφαση να μην προσδιορίσω γεωγραφικά το Βερτίλι. Για τον λόγο αυτό δεν χρησιμοποίησα και ντοπιολαλιά στο βιβλίο, αφού θα έπρεπε να χρησιμοποιήσω συγκεκριμένη ντοπιολαλιά. Πρόκειται σίγουρα για την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά με ενδιέφερε πολύ περισσότερο να καταδείξω τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής και λιγότερο να κάνω μία πιστή αναπαράσταση κάποιου συγκεκριμένου γεωγραφικού τόπου.
Η ιστορία σας είναι τρομακτική και το αντιλαμβανόμαστε με μια πρώτη ματιά στο οπισθόφυλλο. «Η βορειοδυτική πλευρά του χωριού καταρρέει μαζί με τρεις από τις στοές του ορυχείου…» Η πληροφορία πως η κατολίσθηση κατάπιε το δημοτικό σχολείο με όλους τους δασκάλους και μαθητές κοκαλώνει τον αναγνώστη. Πώς διαχειριστήκατε αυτό το τρομακτικό στοιχείο κατά τη συγγραφή;
Το εναρκτήριο περιστατικό της κατάρρευσης του δημοτικού σχολείου είναι εμπνευσμένο από ένα πραγματικό γεγονός, την κατολίσθηση στο Άμπερφαν της Ουαλίας το 1966, που έθαψε το δημοτικό σχολείο του χωριού. Επομένως, παρά την τραγικότητα του γεγονότος, η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερβολική ή να εκληφθεί ως προσπάθεια εκβιασμού του συναισθήματος, ήμουν πολύ πιο καθησυχασμένος ξέροντας ότι κάτι αντίστοιχο έχει πράγματι συμβεί.
Ιορδάνης Ντάβαρης, 11 χρονών. Είναι το μοναδικό παιδί που παρέμεινε ζωντανό και αυτό που θέλουμε να κάνουμε ως αναγνώστες είναι να σκύψουμε πάνω του για να απαλύνουμε τον πόνο του. Ας γνωρίσουμε αυτό το αγόρι.
Ο Ιορδάνης είναι ένα κάπως μοναχικό παιδί χωρίς ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητες. Για συγκεκριμένα άτομα μέσα στο χωριό είναι ο γιος του «ταραξία», του αριστερού, μία ταμπέλα που τον κάνει συχνά στόχο σκληρότερης αντιμετώπισης. Σώζεται χάρη στη γενναιοδωρία του δασκάλου του, που, αντί να τον τιμωρήσει επειδή είναι αδιάβαστος, τον στέλνει έξω από την αίθουσα να ξαναδιαβάσει το μάθημα.
Σύνδρομο του επιζώντα και για κάποιους ενοχή του επιζώντα. Πώς αποφασίσατε να το βιώσει ο μικρός σας ήρωας;
Αυτή ακριβώς ήταν η αρχική στόχευση του βιβλίου. Η τραγωδία στο Άμπερφαν μου δημιούργησε αυτή την ερώτηση: Και αν απέμενε μόνο ένα παιδί ζωντανό; Ποια θα ήταν η θέση του στην κοινωνία; Πώς θα αντιμετώπιζε την κατάσταση το ίδιο και πώς θα το έβλεπαν όλοι οι άλλοι; Ψάχνοντας πληροφορίες για την τραγωδία στο Άμπερφαν με συντάραξε η συνέντευξη ενός παιδιού που διασώθηκε, το οποίο δήλωσε ότι δεν ήθελε πια να βγαίνει έξω να παίζει. Ντρεπόταν να το βλέπουν χαρούμενο οι άλλοι άνθρωποι που είχαν χάσει τα παιδιά τους. Ο Ιορδάνης βρίσκει έναν περίεργο, λίγο μεταφυσικό τρόπο να ξεπεράσει τη μοναξιά του επιζώντα: έναν φανταστικό φίλο.
Ο Μιχάλης Ντάβαρης, πατέρας του Ιορδάνη, είναι πρόεδρος του Σωματείου Ανθρακωρύχων, που όμως την ημέρα της τραγωδίας βρίσκεται σε απεργία διαρκείας. Εδώ λοιπόν το μυθιστόρημά σας λαμβάνει άλλες διαστάσεις, καθώς ο ήρωάς σας θα μπει στο μάτι του κυκλώνα! Δώστε μας μια γεύση της πλοκής.
Οι ανθρακωρύχοι είναι ιστορικά η κατηγορία των εργαζομένων που έχουν πληρώσει βαρύ φόρο αίματος στη δουλειά τους. Οι αγώνες τους για καλύτερες και ασφαλέστερες συνθήκες εργασίας υπήρξαν από τους πιο μαζικούς, σκληρούς και αιματηρούς. Επειδή η δουλειά τους είναι αθέατη για τον πολύ κόσμο ενώ το προϊόν που παράγουν απαραίτητο για τα υψηλά συμφέροντα και την κοινωνία ολόκληρη, η υποστήριξη στους αγώνες τους υπήρξε πάντα χλιαρή και η αντίσταση σκληρότατη. Σε μία τέτοια περίπτωση τραγωδίας, που οφείλεται σε ανθρώπινη δραστηριότητα και όχι σε φυσικό γεγονός, το πρώτο πράγμα που κάνει κάθε άνθρωπος σε υπεύθυνη θέση ή σε θέση εξουσίας είναι να προσπαθήσει να αποσείσει την ευθύνη από πάνω του. Πάντοτε αναζητείται η λύση με τις λιγότερες συνέπειες για τους υπεύθυνους και ένας αποδιοπομπαίος τράγος στον οποίο θα πέσουν πάνω όλες οι ευθύνες αφήνοντας τους λοιπούς ανεύθυνους είναι η καλύτερη. Ο Μιχάλης θα είναι το θύμα μίας τέτοιας προσπάθειας συγκάλυψης αποτελώντας τον ιδανικό υπαίτιο της τραγωδίας για όλους.
Απλοί άνθρωποι θα αγωνιστούν για το δίκιο τους, μα η απέναντι πλευρά, που δεν είναι άλλη από την πολιτική και οικονομική εξουσία, θα σταθεί απέναντί τους, γιατί έχει το χρήμα και τα σωστά πρόσωπα στις σωστές θέσεις. Αν σας ζητούσαμε το μήνυμα που θέλετε να περάσετε στους αναγνώστε σας, ποιο θα ήταν αυτό;
Σε αυτό το σημείο θα τολμήσω να πω ότι το μήνυμα είναι διαχρονικό. Πάντοτε η πολιτική και οικονομική εξουσία προσπαθεί να συγκαλύψει ευθύνες και να αποποιηθεί κάθε ευθύνη. Κάθε τραγωδία που έχει συμβεί στη χώρα μας το αποδεικνύει. Το αποδεικνύουν επίσης τα ατυχήματα στα ανθρακωρυχεία σε όλο τον κόσμο. Για την τραγωδία στο Άμπερφαν δεν αποδόθηκαν ποτέ ευθύνες. Για την τραγωδία στο Μαρσινέλ του Βελγίου το 1956, με φωτιά στο ορυχείο που σκότωσε 262 άτομα, ο μόνος που τιμωρήθηκε στο Εφετείο ήταν ο διευθυντής του ορυχείου με ποινή έξι μήνες φυλάκιση με αναστολή και πρόστιμο ισόποσο με 300 ευρώ (σημερινά χρήματα).
Δημοκρατία-Δικαιοσύνη-Ισότητα. Από τη δεκαετία του 1960 στη δεκαετία του 2020. Ως δικηγόρος που αγωνίζεστε για το δίκιο αλλά και ως συγγραφέας με αιχμηρή γραφή, διακρίνετε να έχουμε κάνει σημαντικά βήματα ως προς αυτό το τρίπτυχο;
Δυστυχώς όχι. Ειδικότερα τα τελευταία χρόνια η δικαιοσύνη κινείται όλο και πιο επικίνδυνα σε μονοπάτια μακριά από τις αρχές της ισότητας. Με πρόσχημα την επιτάχυνση η δικαιοσύνη έχει γίνει πιο ακριβή και πιο εύκολη για τις μεγάλες απρόσωπες εταιρείες απ’ ό,τι για τον μέσο άνθρωπο. Τα συνταγματικά ατομικά δικαιώματα υφίστανται μεγάλες πιέσεις για διάφορους λόγους, όπως φάνηκε με ένταση την περίοδο της πανδημίας. Δεν είμαι αισιόδοξος. Οι κοινωνίες της Ευρώπης –και όχι μόνο–συντηρητικοποιούνται όλο και περισσότερο και μαζί και η δικαιοσύνη. Οι ΗΠΑ ήδη έχασαν τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος των γυναικών στην άμβλωση. Και αυτό είναι μόνο ένα από τα δυσάρεστα που θα βρούμε μπροστά μας.
Κοινωνικά φρονήματα. Να που το μυθιστόρημά σας γίνεται αιτία να τα ξαναθυμηθούμε! Ή μήπως δεν τα ξεχάσαμε ποτέ, ούτε εκείνα ούτε και το φακέλωμα, που πλέον δεν χρειάζεται… φάκελο αλλά σύνδεση στο διαδίκτυο;
Δεν ζούμε σε εποχή δικτατορίας και σε αυτό είμαι κάθετος. Το γεγονός ότι όλοι μας έχουμε την ελευθερία να διατυπώσουμε ελεύθερα και δημοσίως τις απόψεις μας είναι αναμφισβήτητο. Από την άλλη, έχουμε όλο και πιο πολλά ανησυχητικά φαινόμενα που επανέρχονται από το ζοφερό παρελθόν. Τη λογοκρισία στην Τέχνη, που εσχάτως μας προέκυψε ακόμα και για λόγους πολιτικής ορθότητας (δηλαδή αντιδραστικές κινήσεις που προέρχονται από προοδευτικές, υποτίθεται, απόψεις). Τη χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης σε βαθμό τρομακτικό και με τρόπους που είναι αδύνατον να ανακόψουμε. Την παρακολούθηση προσώπων ενδιαφέροντος, όπως πολιτικών, δημοσιογράφων κ.λπ. Και το αιώνιο πρόβλημα της ελληνικής πολιτικής σκηνής: το ρουσφέτι. Το ρουσφέτι είναι η μετεξέλιξη του φακελώματος κοινωνικών φρονημάτων. Τότε για να βρεις δουλειά έπρεπε να μην είσαι αριστερός. Τώρα για να βρεις δουλειά ή για να κάνεις κάτι ή για να πετύχεις κάτι πρέπει να είσαι μαζί μας. Είναι πιο ύπουλο και η ζημιά που κάνει είναι διαχρονική στην κοινωνία.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Στο μικρό ορεινό χωριό Βερτίλι η 11η Οκτωβρίου ξεκινά με μια τεράστια καταστροφή. Η βορειοδυτική πλευρά του χωριού καταρρέει μαζί με τρεις από τις στοές του κοντινού ορυχείου.
Μπορεί οι περισσότεροι ενήλικοι κάτοικοι του χωριού να γλίτωσαν από την καταστροφή, καθώς το Σωματείο των Ανθρακωρύχων βρισκόταν σε απεργία διαρκείας, όμως η κατολίσθηση κατάπιε το δημοτικό σχολείο της περιοχής με όλους τους δασκάλους και τους μαθητές.
Το μοναδικό παιδί που παραμένει ζωντανό στο χωριό είναι ο εντεκάχρονος Ιορδάνης Ντάβαρης, γιος του χήρου Μιχάλη Ντάβαρη, προέδρου του Σωματείου των Ανθρακωρύχων.
Πώς μπορεί ένα παιδί σε αυτή την ηλικία να βιώσει μια τέτοια καταστροφή και κυρίως να σηκώσει το βάρος του να είναι το μοναδικό παιδί που απέμεινε σε μία ολόκληρη κοινωνία;
Τι άμυνες επιστρατεύει για να ξεπεράσει τη μοναξιά του;
Το βιβλίο ρίχνει μια βαθιά αλλά και αρκετά λοξή ματιά στην ελληνική κοινωνία των αρχών της δεκαετίας του ’60, όταν η προέλευση και τα κοινωνικά φρονήματα των ανθρώπων έπαιζαν μεγαλύτερο ρόλο στη ζωή και στην τύχη τους απ’ ό,τι θεσμοί όπως η δημοκρατία, η δικαιοσύνη και η ισότητα.
φωτογραφία Γιώργος Νικόγλου
Βιογραφικό
Ο Δημήτρης Αλεξίου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974 με καταγωγή από το Αγρίνιο και τη Σκύρο. Σπούδασε Νομικές Επιστήμες και εργάζεται ως δικηγόρος. Πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 2008 με το βιβλίο Πικρά κεράσια, που γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Παράλληλα ασχολείται με το θέατρο ως ηθοποιός και σκηνοθέτης, ενώ έχει γράψει πολλά θεατρικά έργα και έχει διασκευάσει έργα για το θέατρο. Το Άνθρωποι από χώμα είναι το πέμπτο του μυθιστόρημα.
No comments!
There are no comments yet, but you can be first to comment this article.